“Son illərdə Azərbaycan gənclərinin xaricdə attestatla təhsil almasına marağın azalması müşahidə olunur. Əvvəllər bu istiqamət xüsusilə valideynlər və abituriyentlər tərəfindən imtahansız, sadəcə orta məktəb attestatı ilə qəbul olmaq kimi əlçatan yol kimi dəyərləndirilirdi. Türkiyə, Gürcüstan, Ukrayna, Rusiya və bəzi Şərqi Avropa ölkələrində bu praktika geniş yayılmışdı və minlərlə azərbaycanlı gənc həmin ölkələrin universitetlərinə qəbul olunurdu. Lakin zaman keçdikcə bu modelin həm üstünlükləri, həm də ciddi mənfi tərəfləri ortaya çıxdı”.
Bunu Demokrat.az-a açıqlamasında tanınmış təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.
Onun sözlərinə görə, statistik məlumatlar göstərir ki, 2015–2020-ci illər arasında hər il minlərlə gənc attestatla xaricdə ali məktəblərə daxil olurdu:
“Dövlət Statistika Komitəsinin qeydlərinə görə, 2020-ci ildə xaricdə təhsil alan azərbaycanlıların 50 faizdən çoxu məhz bu model ilə qəbul olunmuşdu. Amma 2023-cü ildən etibarən bu rəqəmlərdə azalma tendensiyası müşahidə olunur.
Təhsil haqqında Qanunun 38-ci maddəsində açıq şəkildə qeyd olunur ki, xaricdə alınmış ali təhsil diplomu yalnız Azərbaycan Respublikasında tanındıqdan sonra hüquqi qüvvəyə minir. Bu isə o deməkdir ki, təhsil keyfiyyəti zəif olan və beynəlxalq akkreditasiyası olmayan ali məktəblərin verdiyi diplomlar ölkədə qəbul edilmir. TKTA-nın (Təhsildə Keyfiyyət Təminatı Agentliyi) məlumatına görə, son illərdə nostrifikasiya üçün müraciət edənlərin əhəmiyyətli hissəsinin diplomları tanınmayıb. Bu, attestatla qəbulun əmək bazarında rəqabət qabiliyyəti zəif məzunlar formalaşdırdığını sübut edir”.
Attestatla təhsilin mənfi və müsbət tərəflərindən danışan ekspert qeyd edib ki, mənfi tərəflər daha üstünlük təşkil edir:
“Müsbət tərəfləri də nəzərə almaq lazımdır. Attestatla qəbul abituriyentlərə daha asan şəkildə xaricdə oxumaq imkanı verirdi. İmtahanda uğur qazanmayan, amma təhsil almaq istəyən gənclər üçün bu çıxış yolu idi. Xaricdə oxuyanlar əlavə dil bacarıqları qazanır, fərqli mədəniyyətlərlə tanış olur, bəzi hallarda yüksək keyfiyyətli universitetlərdə təhsil almaq şansı da əldə edirdilər. Belə məzunların bir hissəsi, xüsusilə tibb, informasiya texnologiyaları və mühəndislik sahələrində uğurlu karyera qura bildi. Yəni attestatla qəbul tamamilə faydasız deyil, sadəcə keyfiyyətli ali məktəb seçənlər üçün real nəticə verdi.
Mənfi tərəflər isə daha qabarıq oldu. Birincisi, abituriyentlərin əksəriyyəti zəif özəl universitetləri seçdi və nəticədə diplomları Azərbaycanda tanınmadı. İkincisi, əmək bazarında bu məzunların böyük qismi ixtisasına uyğun iş tapmaqda çətinlik çəkdi. Üçüncüsü, ailələr minlərlə manat vəsait xərcləsələr də, nəticədə gənclərin çoxu diplomlu işsizə çevrildi. Bu isə həm sosial narazılıq yaradır, həm də ölkənin insan kapitalının səmərəsiz istifadəsinə gətirib çıxarır”.
Ekspertin sözlərinə görə, dünya təcrübəsinə baxanda görürük ki, attestatla qəbul əsasən təhsil keyfiyyəti zəif olan ölkələrdə geniş yayılıb:
“Məsələn, Gürcüstan və Ukraynada uzun müddət bu praktika mövcud idi, lakin son illərdə onlar da qəbul qaydalarını sərtləşdirdilər. Çünki bu model təhsildə keyfiyyətə deyil, kəmiyyətə üstünlük verirdi. Əksinə, inkişaf etmiş ölkələrdə ali məktəbə qəbul həmişə ciddi imtahanlarla və ya minimum bilik baryerləri ilə həyata keçirilir. Almaniyada “Abitur”, Fransada “Baccalauréat”, ABŞ-da “SAT” və ya “ACT” imtahanları tələbələrin səviyyəsini ölçmək üçün əsas alətlərdir. Azərbaycanın da bu istiqamətdə atdığı addımlar beynəlxalq təcrübəyə uyğunluq baxımından müsbət qiymətləndirilir.
Beləliklə, attestatla təhsil müəyyən qədər gənclərə imkan açsa da, uzunmüddətli nəticələri çox vaxt uğurlu olmayıb. Əmək bazarında uğur qazanmaq üçün əsas şərt keyfiyyətli universitetdə oxumaq, əmək bazarının tələblərinə uyğun ixtisas seçməkdir.
Bu prosesin qarşısının alınması yox, düzgün tənzimlənməsi vacibdir. Nazirliyin bu istiqamətdə atdığı addımlar isə müasir çağırışlara cavab verir və təhsil siyasətinin keyfiyyət üzərində qurulduğunu göstərir. Bu, həm dövlətin strateji inkişafına, həm də gələcək nəsillərin daha güclü formalaşmasına xidmət edən müsbət bir yanaşmadır”.
Cavidan Mirzəzadə
Demokrat.az
Bunu Demokrat.az-a açıqlamasında tanınmış təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.
Onun sözlərinə görə, statistik məlumatlar göstərir ki, 2015–2020-ci illər arasında hər il minlərlə gənc attestatla xaricdə ali məktəblərə daxil olurdu:
“Dövlət Statistika Komitəsinin qeydlərinə görə, 2020-ci ildə xaricdə təhsil alan azərbaycanlıların 50 faizdən çoxu məhz bu model ilə qəbul olunmuşdu. Amma 2023-cü ildən etibarən bu rəqəmlərdə azalma tendensiyası müşahidə olunur.
Təhsil haqqında Qanunun 38-ci maddəsində açıq şəkildə qeyd olunur ki, xaricdə alınmış ali təhsil diplomu yalnız Azərbaycan Respublikasında tanındıqdan sonra hüquqi qüvvəyə minir. Bu isə o deməkdir ki, təhsil keyfiyyəti zəif olan və beynəlxalq akkreditasiyası olmayan ali məktəblərin verdiyi diplomlar ölkədə qəbul edilmir. TKTA-nın (Təhsildə Keyfiyyət Təminatı Agentliyi) məlumatına görə, son illərdə nostrifikasiya üçün müraciət edənlərin əhəmiyyətli hissəsinin diplomları tanınmayıb. Bu, attestatla qəbulun əmək bazarında rəqabət qabiliyyəti zəif məzunlar formalaşdırdığını sübut edir”.
Attestatla təhsilin mənfi və müsbət tərəflərindən danışan ekspert qeyd edib ki, mənfi tərəflər daha üstünlük təşkil edir:
“Müsbət tərəfləri də nəzərə almaq lazımdır. Attestatla qəbul abituriyentlərə daha asan şəkildə xaricdə oxumaq imkanı verirdi. İmtahanda uğur qazanmayan, amma təhsil almaq istəyən gənclər üçün bu çıxış yolu idi. Xaricdə oxuyanlar əlavə dil bacarıqları qazanır, fərqli mədəniyyətlərlə tanış olur, bəzi hallarda yüksək keyfiyyətli universitetlərdə təhsil almaq şansı da əldə edirdilər. Belə məzunların bir hissəsi, xüsusilə tibb, informasiya texnologiyaları və mühəndislik sahələrində uğurlu karyera qura bildi. Yəni attestatla qəbul tamamilə faydasız deyil, sadəcə keyfiyyətli ali məktəb seçənlər üçün real nəticə verdi.
Mənfi tərəflər isə daha qabarıq oldu. Birincisi, abituriyentlərin əksəriyyəti zəif özəl universitetləri seçdi və nəticədə diplomları Azərbaycanda tanınmadı. İkincisi, əmək bazarında bu məzunların böyük qismi ixtisasına uyğun iş tapmaqda çətinlik çəkdi. Üçüncüsü, ailələr minlərlə manat vəsait xərcləsələr də, nəticədə gənclərin çoxu diplomlu işsizə çevrildi. Bu isə həm sosial narazılıq yaradır, həm də ölkənin insan kapitalının səmərəsiz istifadəsinə gətirib çıxarır”.
Ekspertin sözlərinə görə, dünya təcrübəsinə baxanda görürük ki, attestatla qəbul əsasən təhsil keyfiyyəti zəif olan ölkələrdə geniş yayılıb:
“Məsələn, Gürcüstan və Ukraynada uzun müddət bu praktika mövcud idi, lakin son illərdə onlar da qəbul qaydalarını sərtləşdirdilər. Çünki bu model təhsildə keyfiyyətə deyil, kəmiyyətə üstünlük verirdi. Əksinə, inkişaf etmiş ölkələrdə ali məktəbə qəbul həmişə ciddi imtahanlarla və ya minimum bilik baryerləri ilə həyata keçirilir. Almaniyada “Abitur”, Fransada “Baccalauréat”, ABŞ-da “SAT” və ya “ACT” imtahanları tələbələrin səviyyəsini ölçmək üçün əsas alətlərdir. Azərbaycanın da bu istiqamətdə atdığı addımlar beynəlxalq təcrübəyə uyğunluq baxımından müsbət qiymətləndirilir.
Beləliklə, attestatla təhsil müəyyən qədər gənclərə imkan açsa da, uzunmüddətli nəticələri çox vaxt uğurlu olmayıb. Əmək bazarında uğur qazanmaq üçün əsas şərt keyfiyyətli universitetdə oxumaq, əmək bazarının tələblərinə uyğun ixtisas seçməkdir.
Bu prosesin qarşısının alınması yox, düzgün tənzimlənməsi vacibdir. Nazirliyin bu istiqamətdə atdığı addımlar isə müasir çağırışlara cavab verir və təhsil siyasətinin keyfiyyət üzərində qurulduğunu göstərir. Bu, həm dövlətin strateji inkişafına, həm də gələcək nəsillərin daha güclü formalaşmasına xidmət edən müsbət bir yanaşmadır”.
Cavidan Mirzəzadə
Demokrat.az
