Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin Qazax-Tavuş istiqamətində demarkasiya işlərinə hazırlıq aparılır.
Ermənistan tərəfi Əskipara-Bağanis yolu boyunca tikanlı məftillər çəkir.
Bu, o deməkdir ki, Ermənistan qoşunları hazırki mövqelərindən ən azı 500-600 metr geri çəkiləcək. Musavat.com xəbər verir ki, bu barədə Açarkurt icma şurasının keçmiş üzvü Karen Qazaryan deyib. O qeyd edib ki, aprelin 15-dən sonra demarkasiya işlərinə start veriləcək və erməni qoşunları mövqlərindən çıxarılacaq. “Bu haqda hələ yanvar ayında məlumat almışdım. Hazırda qoşunlar eyni yerdə dayanıb, sadəcə müəyyən hazırlıq işləri aparılır. Son günlər Voskepar (Əskipara)-Bağanis yolunda tikanlı məftillər çəkilir. Anklav olan Yuxarı Əskiparanın təhvil veriləcəyini bilirik, lakin hazırda İcevan, Bərxudarlı, Sofulu yolunda müəyyən işlər görülür. Bu işlər başa çatdırılacaq və minaların təmizlənməsinə strat veriləcək. Əldə etdiyim məlumata görə, aprelin 15-dən sonra qoşunların çıxarılması həyata keçiriləcək”, - o bildirib.
Azərbaycan və Ermənistan sərhədin delimitasiyasının şimal istiqamətində - Qazax-Tavuş - davam etdirilməsi ilə bağlı razılığa gəlib. Xatırladaq ki, 2020-ci ilin 10 noyabrında imzalanmış üçtərəfli bəyanatın sonuncu bəndinə indiyədən əməl etməyərək Azərbaycanın əsas hissəsi ilə 33 ildir blokadada saxlanılan Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında quru əlaqənin bərpasına imkan yaratmayan Ermənistan faktiki olaraq işğal altında saxladığı 4 kəndimizi geri qaytarmamaqla sülh prosesini pozmaqdadır.
Xatırlatmaq yerinə düşər ki, ötən ilin aprelində əldə olunmuş razılaşmaya əsasən, Ermənistanın Azərbaycana qaytardığı Qazaxın 4 kəndinin ərazisi may ayından etibarən Azərbaycan Dövlət Sərhəd Xidməti tərəfindən nəzarətə götürülüb. Azərbaycan və Ermənistan arasında 12,7 km uzunluğunda sərhəd xətti müəyyən edilib və bununla Qazax rayonunun 4 kəndinin - Bağanıs Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrımlı və Qızılhacılının ərazilərinin (6,5 km2) Azərbaycana qaytarılması təmin edilib.
Hazırda Ermənistanın işğalı altında qalan 4 kəndimiz bunlardır: Qazaxın Yuxarı Əskipara, Bərxudarlı, Sofulu və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Sədərək rayonunun Kərki kəndi. Bu kəndlərin hər biri indiki Ermənistan ərazisi ilə əhatə olunub. Həmin kəndlər Azərbaycan üçün esklav, Ermənistan üçün anklav kəndlərdir. Hadisələrin perspektivləri barədə ekspertlərimizin maraqlı gözləntiləri və şərhləri var.
Elçin Mirzəbəyli
Deputat Elçin Mirzəbəyli “Yeni Müsavat”a açıqlamasında bunları bildirib: “Azərbaycan və Ermənistan sərhədin delimitasiyasının şimal istiqamətində davam etdirilməsi ilə bağlı razılığa gəlindiyi zaman kəsiyindən bir neçə ay keçdiyini nəzərə alsaq, prosesin növbəti mərhələsinin həyata keçirilməsi üçün hazırlıq işlərinin başa çatdırıldığını təxmin etmək mümkündür. Hazırda Qazax rayonunun Yuxarı Əskipara, Barxudarlı və Sofulu kəndlərinin işğal altında - anklavda olduqlarını nəzərə alsaq, delimitasiya prosesi çərçivəsində Azərbaycana məxsus sözügedən ərazilərdən Ermənistana məxsus hərbi qüvvələrin geri çəkilməsi və bu yaşayış məntəqələrinin sahibinə - Azərbaycana təhvil verilməsi mümkündür. Qeyd edim ki, Azərbaycana məxsus olan bu kəndlərdə, faktiki olaraq, yaşayış yoxdur. Bizim ərazilərimizdən kənd təsərrüfatı və digər məqsədlərlə istifadə edən Ermənistan vətəndaşlarının da adıçəkilən kəndlərdən xeyli müddətdir ki, çıxdıqları barədə məlumatlar var”. E.Mirzəbəylinin sözlərin görə, anklavlara gedən yollarla bağlı da çox güman ki, komissiyalar arasında müvafiq razılaşma əldə olunub: “Mahiyyət etibarilə, həmin ərazilərdə sərhədlərin şərti olduğunu və heç vaxt delimitasiya olunmadığını, protokollaşdırılaraq təsdiqlənmədiyini nəzərə alsaq, sərhəd xəttinin keçdiyi ərazidə dəqiqləşdirmələrin aparılması və anklav anlayışının aradan qaldırılması da mümkündür. Amma Kərki kəndinin bu prosesin içərisində yer alacağı, hazırda inandırıcı görünmür. Çünki bu kənd razılaşmada yer alan sərhəd kəsişməsinə daxil deyil. Yəqin ki, növbəti mərhələdə delimitasiya çərçivəsində Kərki kəndinin də işğaldan azad edilməsi istiqamətində müvafiq addımlar atılacaq”.
Ermənişünas alim, Türkiyənin Erciyes Universitetinin professoru Qafar Çaxmaqlı öncə xatırladıb ki, demarkasiya komissiyası keçən il sərhəddin bu hissəsində işini başa çatdırıb və 4 kəndimiz qaytarılıb: “Anklav vəziyyətində olan Qazaxın üç kəndinin gələcək taleyi sonrakı mərhələyə saxlanmışdı. İndi bu işin məhz bu sərhəd hissəsində başlaması ilə bağlı rəsmi məlumat yoxdur, yayılan xəbərlər feyk və ya siyasi məqsədli ola bilər”. Q.Çaxmaqlı erməni mediasına istinadən qeyd etdi ki, Ermənistanda müzakirə olunan məsələlərdən biri Kərki kəndinin geri verilməsidir: “Bu, baş tutarsa, Ermənistan Zəngəzura gedən yoldan məhrum ola bilər. Ermənilər çalışacaqlar ki, Kərkini Gədəbəy ərazisində olan anklavla, Başkəndlə əvəzləsinlər. Amma bu, bizə sərf etməz. Çünki Kərki çox mühüm strateji nöqtədə yerləşir”. Q.Çaxmaqlı komissiyaların bu məsələlərə baxacağını istisna etmədi: “Ermənilər bizdən Cermuk - İstisu, Göyçə istiqamətində geri çəkilməyi istəyəcəklər. Komissiyanın müzakirəsi asan olmayacaq, amma qarşılıqlı anlaşma olmalıdır”.
Tural İsmayılov
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin baş mütəxəssisi, politoloq Tural İsmayılovun fikrincə, Ermənistan hakimiyyəti bəzi qondarma qərarlar qəbul edir və bu qondarma qərarlar əsasında Azərbaycana qaytarmalı olduqları kəndlərlə bağlı gecikmiş addımlar atırlar: “Halbuki, Nikol Paşinyanın bu məsələdə seçim imkanı yoxdur. 44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsi sonrasında Ermənistanın hansısa bir şərt irəli sürməsi məntiqsizdir. Çünki hərbi və siyasi üstünlük hələ də rəsmi Bakının əlindədir. Yəni Azərbaycanın Qazaxın kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etməyə tam qanuni haqqı var. Azərbaycanın niyyəti regionda yeni eskalasiya yaratmaq deyil. Ona görə də sülh sazişi üçün danışıqlar fonunda kəndlərin qaytarılmasına üstünlük verə bilərik”. T.İsmayılov bildirdi ki, burada ən önəmli məsələ Paşinyanın atacağı addımlardır: “Yəni davamlı sülhdənyayınma, silahlanma, müharibə hazırlıqları görmək də sülhə inamı azaldır. Bu gün Ermənistanı narahat edən əsas məqam Qazaxın kəndlərinin qaytarılması fonunda Ermənistandan Gürcüstana gedən yolların Bakının nəzarətinə keçməsidir. Amma bu boş və mənasız bir narahatlıqdır. Azərbaycan ölkələrin beynəlxalq hüquqla tanınan ərazilərinə hörmət edir. Rəsmi Bakının Ermənistanın yollarına nəzarət etmək niyyəti yoxdur. Qazaxın kəndləri və Kərki birmənalı Azərbaycana qayıdacaq”.
Göründüyü kimi, yaradılmış komissiyaların uzun müddətdir bir araya gəlib, hansısa qərar verə bilməməsinin ciddi səbəbləri var. Ermənistanın havadarları ikitərəfli formatda proseslərin irəli aparılması, Azərbaycana məxsus ərazilərin geri qaytarılması, sülhə doğru daha bir addımın atılmasında elə də maraqlı deyillər. Elə İrəvandakı revanşistləri qızışdıran da onlardır. Düzdür, Paşinyan hakimiyyəti də daha çox oyunbazlıqla məşğuldur və Ermənistanın baş naziri ərazi bütövlüyünü tanıdığı Azərbaycanın 4 kəndini hələ də işğalda saxlamaqla faktiki olaraq özünü təkzib etmiş olur. Amma bu oyunbazlıq çox çəkə bilməz və yəqin ki, yaxın günlərdə hamılıqla bunun şahidi olacağıq. Azərbaycanın dövlət başçısı bəyan edib: bir qarış da torpağımız düşmənin əlində qalmayacaq!
Ermənistan tərəfi Əskipara-Bağanis yolu boyunca tikanlı məftillər çəkir.
Bu, o deməkdir ki, Ermənistan qoşunları hazırki mövqelərindən ən azı 500-600 metr geri çəkiləcək. Musavat.com xəbər verir ki, bu barədə Açarkurt icma şurasının keçmiş üzvü Karen Qazaryan deyib. O qeyd edib ki, aprelin 15-dən sonra demarkasiya işlərinə start veriləcək və erməni qoşunları mövqlərindən çıxarılacaq. “Bu haqda hələ yanvar ayında məlumat almışdım. Hazırda qoşunlar eyni yerdə dayanıb, sadəcə müəyyən hazırlıq işləri aparılır. Son günlər Voskepar (Əskipara)-Bağanis yolunda tikanlı məftillər çəkilir. Anklav olan Yuxarı Əskiparanın təhvil veriləcəyini bilirik, lakin hazırda İcevan, Bərxudarlı, Sofulu yolunda müəyyən işlər görülür. Bu işlər başa çatdırılacaq və minaların təmizlənməsinə strat veriləcək. Əldə etdiyim məlumata görə, aprelin 15-dən sonra qoşunların çıxarılması həyata keçiriləcək”, - o bildirib.
Azərbaycan və Ermənistan sərhədin delimitasiyasının şimal istiqamətində - Qazax-Tavuş - davam etdirilməsi ilə bağlı razılığa gəlib. Xatırladaq ki, 2020-ci ilin 10 noyabrında imzalanmış üçtərəfli bəyanatın sonuncu bəndinə indiyədən əməl etməyərək Azərbaycanın əsas hissəsi ilə 33 ildir blokadada saxlanılan Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında quru əlaqənin bərpasına imkan yaratmayan Ermənistan faktiki olaraq işğal altında saxladığı 4 kəndimizi geri qaytarmamaqla sülh prosesini pozmaqdadır.
Xatırlatmaq yerinə düşər ki, ötən ilin aprelində əldə olunmuş razılaşmaya əsasən, Ermənistanın Azərbaycana qaytardığı Qazaxın 4 kəndinin ərazisi may ayından etibarən Azərbaycan Dövlət Sərhəd Xidməti tərəfindən nəzarətə götürülüb. Azərbaycan və Ermənistan arasında 12,7 km uzunluğunda sərhəd xətti müəyyən edilib və bununla Qazax rayonunun 4 kəndinin - Bağanıs Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrımlı və Qızılhacılının ərazilərinin (6,5 km2) Azərbaycana qaytarılması təmin edilib.
Hazırda Ermənistanın işğalı altında qalan 4 kəndimiz bunlardır: Qazaxın Yuxarı Əskipara, Bərxudarlı, Sofulu və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Sədərək rayonunun Kərki kəndi. Bu kəndlərin hər biri indiki Ermənistan ərazisi ilə əhatə olunub. Həmin kəndlər Azərbaycan üçün esklav, Ermənistan üçün anklav kəndlərdir. Hadisələrin perspektivləri barədə ekspertlərimizin maraqlı gözləntiləri və şərhləri var.
Elçin Mirzəbəyli
Deputat Elçin Mirzəbəyli “Yeni Müsavat”a açıqlamasında bunları bildirib: “Azərbaycan və Ermənistan sərhədin delimitasiyasının şimal istiqamətində davam etdirilməsi ilə bağlı razılığa gəlindiyi zaman kəsiyindən bir neçə ay keçdiyini nəzərə alsaq, prosesin növbəti mərhələsinin həyata keçirilməsi üçün hazırlıq işlərinin başa çatdırıldığını təxmin etmək mümkündür. Hazırda Qazax rayonunun Yuxarı Əskipara, Barxudarlı və Sofulu kəndlərinin işğal altında - anklavda olduqlarını nəzərə alsaq, delimitasiya prosesi çərçivəsində Azərbaycana məxsus sözügedən ərazilərdən Ermənistana məxsus hərbi qüvvələrin geri çəkilməsi və bu yaşayış məntəqələrinin sahibinə - Azərbaycana təhvil verilməsi mümkündür. Qeyd edim ki, Azərbaycana məxsus olan bu kəndlərdə, faktiki olaraq, yaşayış yoxdur. Bizim ərazilərimizdən kənd təsərrüfatı və digər məqsədlərlə istifadə edən Ermənistan vətəndaşlarının da adıçəkilən kəndlərdən xeyli müddətdir ki, çıxdıqları barədə məlumatlar var”. E.Mirzəbəylinin sözlərin görə, anklavlara gedən yollarla bağlı da çox güman ki, komissiyalar arasında müvafiq razılaşma əldə olunub: “Mahiyyət etibarilə, həmin ərazilərdə sərhədlərin şərti olduğunu və heç vaxt delimitasiya olunmadığını, protokollaşdırılaraq təsdiqlənmədiyini nəzərə alsaq, sərhəd xəttinin keçdiyi ərazidə dəqiqləşdirmələrin aparılması və anklav anlayışının aradan qaldırılması da mümkündür. Amma Kərki kəndinin bu prosesin içərisində yer alacağı, hazırda inandırıcı görünmür. Çünki bu kənd razılaşmada yer alan sərhəd kəsişməsinə daxil deyil. Yəqin ki, növbəti mərhələdə delimitasiya çərçivəsində Kərki kəndinin də işğaldan azad edilməsi istiqamətində müvafiq addımlar atılacaq”.
Ermənişünas alim, Türkiyənin Erciyes Universitetinin professoru Qafar Çaxmaqlı öncə xatırladıb ki, demarkasiya komissiyası keçən il sərhəddin bu hissəsində işini başa çatdırıb və 4 kəndimiz qaytarılıb: “Anklav vəziyyətində olan Qazaxın üç kəndinin gələcək taleyi sonrakı mərhələyə saxlanmışdı. İndi bu işin məhz bu sərhəd hissəsində başlaması ilə bağlı rəsmi məlumat yoxdur, yayılan xəbərlər feyk və ya siyasi məqsədli ola bilər”. Q.Çaxmaqlı erməni mediasına istinadən qeyd etdi ki, Ermənistanda müzakirə olunan məsələlərdən biri Kərki kəndinin geri verilməsidir: “Bu, baş tutarsa, Ermənistan Zəngəzura gedən yoldan məhrum ola bilər. Ermənilər çalışacaqlar ki, Kərkini Gədəbəy ərazisində olan anklavla, Başkəndlə əvəzləsinlər. Amma bu, bizə sərf etməz. Çünki Kərki çox mühüm strateji nöqtədə yerləşir”. Q.Çaxmaqlı komissiyaların bu məsələlərə baxacağını istisna etmədi: “Ermənilər bizdən Cermuk - İstisu, Göyçə istiqamətində geri çəkilməyi istəyəcəklər. Komissiyanın müzakirəsi asan olmayacaq, amma qarşılıqlı anlaşma olmalıdır”.
Tural İsmayılov
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin baş mütəxəssisi, politoloq Tural İsmayılovun fikrincə, Ermənistan hakimiyyəti bəzi qondarma qərarlar qəbul edir və bu qondarma qərarlar əsasında Azərbaycana qaytarmalı olduqları kəndlərlə bağlı gecikmiş addımlar atırlar: “Halbuki, Nikol Paşinyanın bu məsələdə seçim imkanı yoxdur. 44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsi sonrasında Ermənistanın hansısa bir şərt irəli sürməsi məntiqsizdir. Çünki hərbi və siyasi üstünlük hələ də rəsmi Bakının əlindədir. Yəni Azərbaycanın Qazaxın kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etməyə tam qanuni haqqı var. Azərbaycanın niyyəti regionda yeni eskalasiya yaratmaq deyil. Ona görə də sülh sazişi üçün danışıqlar fonunda kəndlərin qaytarılmasına üstünlük verə bilərik”. T.İsmayılov bildirdi ki, burada ən önəmli məsələ Paşinyanın atacağı addımlardır: “Yəni davamlı sülhdənyayınma, silahlanma, müharibə hazırlıqları görmək də sülhə inamı azaldır. Bu gün Ermənistanı narahat edən əsas məqam Qazaxın kəndlərinin qaytarılması fonunda Ermənistandan Gürcüstana gedən yolların Bakının nəzarətinə keçməsidir. Amma bu boş və mənasız bir narahatlıqdır. Azərbaycan ölkələrin beynəlxalq hüquqla tanınan ərazilərinə hörmət edir. Rəsmi Bakının Ermənistanın yollarına nəzarət etmək niyyəti yoxdur. Qazaxın kəndləri və Kərki birmənalı Azərbaycana qayıdacaq”.
Göründüyü kimi, yaradılmış komissiyaların uzun müddətdir bir araya gəlib, hansısa qərar verə bilməməsinin ciddi səbəbləri var. Ermənistanın havadarları ikitərəfli formatda proseslərin irəli aparılması, Azərbaycana məxsus ərazilərin geri qaytarılması, sülhə doğru daha bir addımın atılmasında elə də maraqlı deyillər. Elə İrəvandakı revanşistləri qızışdıran da onlardır. Düzdür, Paşinyan hakimiyyəti də daha çox oyunbazlıqla məşğuldur və Ermənistanın baş naziri ərazi bütövlüyünü tanıdığı Azərbaycanın 4 kəndini hələ də işğalda saxlamaqla faktiki olaraq özünü təkzib etmiş olur. Amma bu oyunbazlıq çox çəkə bilməz və yəqin ki, yaxın günlərdə hamılıqla bunun şahidi olacağıq. Azərbaycanın dövlət başçısı bəyan edib: bir qarış da torpağımız düşmənin əlində qalmayacaq!
