2022-ci il üçün Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhün tam təmin ediləcəyinə əminlik olsa da, bunun 2023-cü ilə təxirə salındığını gördük. Sülh üçün istər təklif edilən 5 baza prinsipi, istərsə də üçtərəfli bəyanatın müddəalarını İrəvan qeyri-rəsmi olaraq qəbul etsə də, sülh üçün imza atmaqdan imtina etdi. Bəs proseslər 2023-cü ildə həllini tapacaqmı?
Bizim.Media-nın bu dəfəki müsahibi sülh təşəbbüsləri ilə tanınan erməni fəal, bloqer İşxan Verdyandır.
Sözügedən müsahibəni təqdim edirik.
- Siz sülh üçün çalışan Erməni vətəndaşısınız. Əslində prosesləri daha real analiz edirsiz. 2022 geridə qaldı. Lakin sülhə nail olmadıq. Sizcə Ermənistan sülhdən niyə qaçır? Və ya Ermənistan rəhbərliyi?!
- “Ermənistan sülhdən imtina edir” ifadəsi real vəziyyəti bir az qeyri-dəqiq əks etdirir. Ermənistanın sadə sakinləri istisnasız olaraq sülh istəyir və onun gələcəyi günü arzulayır. Amma hakimiyyət - bəli, prosesi gecikdirir, buna heç bir şübhə ola bilməz. Bunun səbəbi, çox güman ki, Ermənistanın müstəqil siyasi oyunçu kimi subyektivliyinin sıfır olmasıdır.
Ermənistanın Rusiyadan tam iqtisadi asılılığı ona siyasi müstəqillik nümayiş etdirmək üçün bir şans da vermir. Ermənistanın istənilən öz iradəsi onun sakinləri üçün aclıq təhlükəsi yaradır, ona görə də hökumət yuxarıdan verilən göstərişlərə sakitcə tabe olmalıdır. Rusiya regionda hegemon olmaqda davam edir və açıq şəkildə öz maraqlarından əl çəkməyəcək. Və yəqin ki, Ermənistanın siyasi itaətkarlığı da bu maraqların təzahürlərindən biridir və Ermənistan hakimiyyəti bunu itaətkarlıqla həyata keçirir.
- Türkiyə həmişə bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan sülh imzalasa, Türkiyə ilə Ermənistan arasında münasibətlər normallaşacaq. Bu, Ermənistan üçün çox vacibdir. Söhbət iqtisadi artımdan gedir. Sizcə, bəzi xarici qüvvələr Cənubi Qafqazdakı münaqişədə maraqlı deyil?
- Bu məsələ ilə bağlı xüsusi rəy formalaşdırmışam. Hesab edirəm ki, Qarabağ münaqişəsi əvvəlcə Türkiyəyə təsir aləti kimi düşünülüb və indi də belədir. Qərb ölkələrinin hər cür sülhsevər bəyanatlarına baxmayaraq, hər gün qarşıdurma və müharibə üçün açıq lobbiçiliklə üzləşirik – təkcə Fransanın davranışına baxmaq kifayətdir. Mən özümə ağlabatan sual verirəm - bu, Fransaya niyə lazımdır? Fransa erməni xalqının düşməni deyil və gənc erməniləri belə hiddətlə Azərbaycan silahının altına salmazdı.
Erməni lobbisinin bunu etdiyini cavabı məni qane etmir. Erməni lobbisi Avropanın qüdrətli dövlətinin yaradılmasını öz iradəsinə tabe edəcək qədər güclü ola bilməz, xüsusən də bu “hər şeyə qadir” lobbi dünyanın heç bir məsələsində özünü göstərmir. Açığı, lobbi yayımladığı ölkənin maraqları çərçivəsində fəaliyyət göstərir. Bəs Fransanın Qarabağ müharibəsində marağı nədir? Ağlıma gələn yeganə məntiqli cavab Türkiyənin sərhədlərində gərginlik yaratmaq və onu regional inteqrasiya proseslərindən kəsməkdir.
Bir şey aydındır - Türkiyə Azərbaycana maneəsiz çıxış əldə edərsə, Qafqazda Mərkəzi Asiyanın türk ölkələrinə genişlənmə potensialı olan güclü siyasi və iqtisadi kəmər yaradacaq ki, bu da onun dünyada geosiyasi statusunu inanılmaz dərəcədə gücləndirəcək. Bir çoxlarına görə, bunun qarşısı nəyin bahasına olursa olsun alınmalıdır və Qarabağ münaqişəsi bunun üçün çox uyğun vasitədir.
- Mən xaricdə yaşayan bir çox erməni əsilli professor və alimlərlə müxtəlif müzakirələr aparmışam. Onlar da təsdiqləyir ki, insanlar həqiqətən sülh istəyirlər. Çünki hər iki ölkə qonşudur. Sizcə biz sülh içində yaşaya bilərikmi?
- Əminəm ki, biz sülh içində yaşaya bilərik. Ermənilər və azərbaycanlılar eyni mədəni məkanda yaşayırlar, xalqlarımızın həyat dəyərləri, vərdişləri eynidir, biz bir-birimizə oxşar iki damla su kimiyik. Üstəlik, bizim çoxəsrlik birlikdə sülh şəraitində yaşamaq təcrübəmiz var ki, bu da mənə ümid verir ki, münaqişə başa çatdıqdan sonra biz nəinki sülh şəraitində yaşayacağıq, həm də dostluq edəcəyik. Məni təkcə bir insan kimi deyil, həm də bir erməni kimi qiymətləndirən bir çox azərbaycanlı ilə isti dostluğum buna sübutdur.
- İndi Ruben Vardanyan Xankəndindədir. Bir çox analitiklər hesab edir ki, o, Rusiyanın maraqlarından çıxış edir. Gələcəkdə Ermənistan prezidenti olmağa hazırlaşır. Təbii ki, bunlar iddialardır. Sizcə, belə bir məqam reallaşa bilərmi?
- Ermənistanın rəsmi dairələri Rusiyanın Ermənistanı özünə birləşdirmək istəyindən açıq danışırlar. Əgər bu baş versə və hər şey buna doğru getsə, böyük ehtimalla Ruben Vardanyan Moskva tərəfindən Ermənistanın hakimi, yəni indiki Ermənistanın yerinə federal subyekt təyin ediləcək. Ermənistan hakimiyyəti mətbuatı özü də istəmədən buna zəmin hazırlayır, Vardanyanı tərifləyir. O, bu posta əla hazır namizəd olacaq və Moskvaya yeni adamlar axtarmağa ehtiyac qalmayacaq. Əgər Ermənistan vətəndaşlarının özləri Vardanyanı seçəcəklərmi deyə soruşsanız, cavab mütləq yox! Ermənistanda onun kim olduğunu, kimin iradəsini yerinə yetirdiyini mükəmməl başa düşürlər, üstəlik, oradakılar Qarabağdan olan hər cür “prezidentlərdən” beziblər.
- Azərbaycan Xankəndində yaşayan erməniləri öz vətəndaşı hesab edir. Bu ərazilər Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış torpaqlarıdır. Status yazdınız ki, Azərbaycan bu vətəndaşları qəbul etməkdən çəkinməsin. Sizcə, onlar Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul edəcəklərmi?
- Bu sualın cavabı yalnız və müstəsna olaraq rəsmi Bakının mövqeyindən asılıdır. İndiki vəziyyəti nəzərə alsaq, tam əminliklə deyə bilərik ki, heç bir erməni Azərbaycan vətəndaşlığını almaq istəməz. Lakin Azərbaycan öz vətəndaşı adlandırdığı insanlara münasibətini dəyişərsə, vəziyyət kəskin şəkildə dəyişə bilər. Dövlət öz vətəndaşlarının hüquqlarının təminatçısıdır və Azərbaycanın erməni vətəndaşları bu gün Xocalıda törədilən vəhşiliklərdə iştiraka qədər Azərbaycanın özünün rəsmi şəkildə cinayətlərdə ittiham etdiyi insanların hakimiyyəti altındadır. Əgər Azərbaycan onlara dərddə olan öz vətəndaşı kimi yanaşsa və lazımi yanaşmanı göstərsə, onların çoxunun qalma ehtimalı yüksəkdir.
- Cənab Verdyan, müsahibə üçün təşəkkür edirəm və sizə sülh arzulayıram.
- Mən də sizə təşəkkür edirəm.
Bizim.Media-nın bu dəfəki müsahibi sülh təşəbbüsləri ilə tanınan erməni fəal, bloqer İşxan Verdyandır.
Sözügedən müsahibəni təqdim edirik.
- Siz sülh üçün çalışan Erməni vətəndaşısınız. Əslində prosesləri daha real analiz edirsiz. 2022 geridə qaldı. Lakin sülhə nail olmadıq. Sizcə Ermənistan sülhdən niyə qaçır? Və ya Ermənistan rəhbərliyi?!
- “Ermənistan sülhdən imtina edir” ifadəsi real vəziyyəti bir az qeyri-dəqiq əks etdirir. Ermənistanın sadə sakinləri istisnasız olaraq sülh istəyir və onun gələcəyi günü arzulayır. Amma hakimiyyət - bəli, prosesi gecikdirir, buna heç bir şübhə ola bilməz. Bunun səbəbi, çox güman ki, Ermənistanın müstəqil siyasi oyunçu kimi subyektivliyinin sıfır olmasıdır.
Ermənistanın Rusiyadan tam iqtisadi asılılığı ona siyasi müstəqillik nümayiş etdirmək üçün bir şans da vermir. Ermənistanın istənilən öz iradəsi onun sakinləri üçün aclıq təhlükəsi yaradır, ona görə də hökumət yuxarıdan verilən göstərişlərə sakitcə tabe olmalıdır. Rusiya regionda hegemon olmaqda davam edir və açıq şəkildə öz maraqlarından əl çəkməyəcək. Və yəqin ki, Ermənistanın siyasi itaətkarlığı da bu maraqların təzahürlərindən biridir və Ermənistan hakimiyyəti bunu itaətkarlıqla həyata keçirir.
- Türkiyə həmişə bildirib ki, Azərbaycan və Ermənistan sülh imzalasa, Türkiyə ilə Ermənistan arasında münasibətlər normallaşacaq. Bu, Ermənistan üçün çox vacibdir. Söhbət iqtisadi artımdan gedir. Sizcə, bəzi xarici qüvvələr Cənubi Qafqazdakı münaqişədə maraqlı deyil?
- Bu məsələ ilə bağlı xüsusi rəy formalaşdırmışam. Hesab edirəm ki, Qarabağ münaqişəsi əvvəlcə Türkiyəyə təsir aləti kimi düşünülüb və indi də belədir. Qərb ölkələrinin hər cür sülhsevər bəyanatlarına baxmayaraq, hər gün qarşıdurma və müharibə üçün açıq lobbiçiliklə üzləşirik – təkcə Fransanın davranışına baxmaq kifayətdir. Mən özümə ağlabatan sual verirəm - bu, Fransaya niyə lazımdır? Fransa erməni xalqının düşməni deyil və gənc erməniləri belə hiddətlə Azərbaycan silahının altına salmazdı.
Erməni lobbisinin bunu etdiyini cavabı məni qane etmir. Erməni lobbisi Avropanın qüdrətli dövlətinin yaradılmasını öz iradəsinə tabe edəcək qədər güclü ola bilməz, xüsusən də bu “hər şeyə qadir” lobbi dünyanın heç bir məsələsində özünü göstərmir. Açığı, lobbi yayımladığı ölkənin maraqları çərçivəsində fəaliyyət göstərir. Bəs Fransanın Qarabağ müharibəsində marağı nədir? Ağlıma gələn yeganə məntiqli cavab Türkiyənin sərhədlərində gərginlik yaratmaq və onu regional inteqrasiya proseslərindən kəsməkdir.
Bir şey aydındır - Türkiyə Azərbaycana maneəsiz çıxış əldə edərsə, Qafqazda Mərkəzi Asiyanın türk ölkələrinə genişlənmə potensialı olan güclü siyasi və iqtisadi kəmər yaradacaq ki, bu da onun dünyada geosiyasi statusunu inanılmaz dərəcədə gücləndirəcək. Bir çoxlarına görə, bunun qarşısı nəyin bahasına olursa olsun alınmalıdır və Qarabağ münaqişəsi bunun üçün çox uyğun vasitədir.
- Mən xaricdə yaşayan bir çox erməni əsilli professor və alimlərlə müxtəlif müzakirələr aparmışam. Onlar da təsdiqləyir ki, insanlar həqiqətən sülh istəyirlər. Çünki hər iki ölkə qonşudur. Sizcə biz sülh içində yaşaya bilərikmi?
- Əminəm ki, biz sülh içində yaşaya bilərik. Ermənilər və azərbaycanlılar eyni mədəni məkanda yaşayırlar, xalqlarımızın həyat dəyərləri, vərdişləri eynidir, biz bir-birimizə oxşar iki damla su kimiyik. Üstəlik, bizim çoxəsrlik birlikdə sülh şəraitində yaşamaq təcrübəmiz var ki, bu da mənə ümid verir ki, münaqişə başa çatdıqdan sonra biz nəinki sülh şəraitində yaşayacağıq, həm də dostluq edəcəyik. Məni təkcə bir insan kimi deyil, həm də bir erməni kimi qiymətləndirən bir çox azərbaycanlı ilə isti dostluğum buna sübutdur.
- İndi Ruben Vardanyan Xankəndindədir. Bir çox analitiklər hesab edir ki, o, Rusiyanın maraqlarından çıxış edir. Gələcəkdə Ermənistan prezidenti olmağa hazırlaşır. Təbii ki, bunlar iddialardır. Sizcə, belə bir məqam reallaşa bilərmi?
- Ermənistanın rəsmi dairələri Rusiyanın Ermənistanı özünə birləşdirmək istəyindən açıq danışırlar. Əgər bu baş versə və hər şey buna doğru getsə, böyük ehtimalla Ruben Vardanyan Moskva tərəfindən Ermənistanın hakimi, yəni indiki Ermənistanın yerinə federal subyekt təyin ediləcək. Ermənistan hakimiyyəti mətbuatı özü də istəmədən buna zəmin hazırlayır, Vardanyanı tərifləyir. O, bu posta əla hazır namizəd olacaq və Moskvaya yeni adamlar axtarmağa ehtiyac qalmayacaq. Əgər Ermənistan vətəndaşlarının özləri Vardanyanı seçəcəklərmi deyə soruşsanız, cavab mütləq yox! Ermənistanda onun kim olduğunu, kimin iradəsini yerinə yetirdiyini mükəmməl başa düşürlər, üstəlik, oradakılar Qarabağdan olan hər cür “prezidentlərdən” beziblər.
- Azərbaycan Xankəndində yaşayan erməniləri öz vətəndaşı hesab edir. Bu ərazilər Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə tanınmış torpaqlarıdır. Status yazdınız ki, Azərbaycan bu vətəndaşları qəbul etməkdən çəkinməsin. Sizcə, onlar Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul edəcəklərmi?
- Bu sualın cavabı yalnız və müstəsna olaraq rəsmi Bakının mövqeyindən asılıdır. İndiki vəziyyəti nəzərə alsaq, tam əminliklə deyə bilərik ki, heç bir erməni Azərbaycan vətəndaşlığını almaq istəməz. Lakin Azərbaycan öz vətəndaşı adlandırdığı insanlara münasibətini dəyişərsə, vəziyyət kəskin şəkildə dəyişə bilər. Dövlət öz vətəndaşlarının hüquqlarının təminatçısıdır və Azərbaycanın erməni vətəndaşları bu gün Xocalıda törədilən vəhşiliklərdə iştiraka qədər Azərbaycanın özünün rəsmi şəkildə cinayətlərdə ittiham etdiyi insanların hakimiyyəti altındadır. Əgər Azərbaycan onlara dərddə olan öz vətəndaşı kimi yanaşsa və lazımi yanaşmanı göstərsə, onların çoxunun qalma ehtimalı yüksəkdir.
- Cənab Verdyan, müsahibə üçün təşəkkür edirəm və sizə sülh arzulayıram.
- Mən də sizə təşəkkür edirəm.
