“Universitetlərin müxtəlif ixtisaslara aid akademik və elmi-kütləvi dərsliklərin tərcüməsində və ya yenidən hazırlanmasında passiv qalması ali təhsilin keyfiyyətində ciddi boşluqlar yaradıb. Minlərlə tələbənin hər il yüksək məbləğdə təhsil haqqı ödədiyi bir mühitdə onların fundamental akademik resurslara əlçatanlığının təmin olunmaması təkcə pedaqoji deyil, eyni zamanda etik, sosial və hüquqi problemdir”.
Bunu Demokrat.az-a açıqlamasında tanınmış təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib. Onun sözlərinə görə, 2024-cü il üzrə ali təhsil müəssisələrində 190 mindən artıq tələbə təhsil alır və onların təxminən 70%-i ödənişli əsaslarla oxuyur, bu isə universitetlərə yüz milyonlarla manatlıq illik büdcə qazandırır. Lakin bu vəsaitin çox az hissəsi tədris vəsaitlərinin yenilənməsinə, müasir tərcümə və nəşr fəaliyyətlərinə yönəldilir:
“Tələbələr əksər hallarda köhnəlmiş, metodoloji cəhətdən zəif, tərcüməsiz və ya keyfiyyətsiz çevrilmiş mənbələrlə təhsil alırlar. Bu fakt “Təhsil haqqında” Qanunun 13.1.9-cu maddəsində açıq şəkildə ziddiyyət yaradır. Həmin maddəyə əsasən, təhsil alanların “tədris materialları və metodiki vəsaitlərlə təmin olunmaq hüququ vardır”. Praktikada bu hüquq pozulur.
Universitetlər arasında bu məsələyə fərqli yanaşmalar olsa da, ümumi mənzərə dəyişmir: nəşriyyat fəaliyyəti sistemsizdir, tərcümə layihələri pərakəndə və davamlılıqdan uzaqdır, müəllif hüquqları, peer-review və elmi redaktə prosesi isə ya yoxdur, ya da formal şəkildə tətbiq olunur. Bu səbəbdən beynəlxalq elmi bazalara çıxışı olmayan, akademik ingilis dilində sərbəst düşünə bilməyən çoxsaylı tələbə müasir biliklərdən məhrum qalır. Bu vəziyyət ali təhsilin beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinə və məzunların əmək bazarında uğur şanslarına birbaşa mənfi təsir göstərir”.
Ekspert həmçinin qeyd edib ki, dünya təcrübəsində universitetlər dərslik təminatını strateji məsələ kimi görür:
“Məsələn, Türkiyədə YÖK hər il onlarca dərsliyin türkcəyə tərcüməsini və nəşrini maliyyələşdirir. Bəzi nüfuzlu ali məktəblər, o cümlədən İstanbul və Ankara universitetləri müəllim heyətini dərslik hazırlamağa təşviq edir və bu vəsaitlər ölkənin digər universitetlərində də rəsmi şəkildə istifadə olunur. Almaniyada universitetlərin nəzdində fəaliyyət göstərən elmi nəşriyyatlar hər semestr tələbələrin ehtiyacına uyğun yeni dərslik və metodik materiallar təqdim edir. ABŞ və Böyük Britaniyada isə open-access (açıq girişli) dərslik platformaları dövlət dəstəyi ilə inkişaf etdirilir ki, bu da istər müəllim, istər tələbə üçün intellektual bərabərliyi təmin edir.
Əgər bu yanaşma dəyişməzsə, yaxın illərdə ali təhsil müəssisələri müasir bilik istehsal edən deyil, informasiya köhnəlməsinə məruz qalan passiv təlim ocaqlarına çevriləcək. Bunun qarşısını almaq üçün universitetlər dərslik tərcüməsi və hazırlanmasını elm və təhsilin birgə məhsulu kimi görməli, müəllimlərin akademik fəaliyyəti dərslik yazmaqla dəstəklənməli, tərcümə işləri elmi redaktorlar və fənn üzrə mütəxəssislərlə birlikdə aparılmalı, bu proseslər sistemli şəkildə maliyyələşdirilməlidir”.
Cavidan Mirzəzadə
Demokrat.az
Bunu Demokrat.az-a açıqlamasında tanınmış təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib. Onun sözlərinə görə, 2024-cü il üzrə ali təhsil müəssisələrində 190 mindən artıq tələbə təhsil alır və onların təxminən 70%-i ödənişli əsaslarla oxuyur, bu isə universitetlərə yüz milyonlarla manatlıq illik büdcə qazandırır. Lakin bu vəsaitin çox az hissəsi tədris vəsaitlərinin yenilənməsinə, müasir tərcümə və nəşr fəaliyyətlərinə yönəldilir:
“Tələbələr əksər hallarda köhnəlmiş, metodoloji cəhətdən zəif, tərcüməsiz və ya keyfiyyətsiz çevrilmiş mənbələrlə təhsil alırlar. Bu fakt “Təhsil haqqında” Qanunun 13.1.9-cu maddəsində açıq şəkildə ziddiyyət yaradır. Həmin maddəyə əsasən, təhsil alanların “tədris materialları və metodiki vəsaitlərlə təmin olunmaq hüququ vardır”. Praktikada bu hüquq pozulur.
Universitetlər arasında bu məsələyə fərqli yanaşmalar olsa da, ümumi mənzərə dəyişmir: nəşriyyat fəaliyyəti sistemsizdir, tərcümə layihələri pərakəndə və davamlılıqdan uzaqdır, müəllif hüquqları, peer-review və elmi redaktə prosesi isə ya yoxdur, ya da formal şəkildə tətbiq olunur. Bu səbəbdən beynəlxalq elmi bazalara çıxışı olmayan, akademik ingilis dilində sərbəst düşünə bilməyən çoxsaylı tələbə müasir biliklərdən məhrum qalır. Bu vəziyyət ali təhsilin beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinə və məzunların əmək bazarında uğur şanslarına birbaşa mənfi təsir göstərir”.
Ekspert həmçinin qeyd edib ki, dünya təcrübəsində universitetlər dərslik təminatını strateji məsələ kimi görür:
“Məsələn, Türkiyədə YÖK hər il onlarca dərsliyin türkcəyə tərcüməsini və nəşrini maliyyələşdirir. Bəzi nüfuzlu ali məktəblər, o cümlədən İstanbul və Ankara universitetləri müəllim heyətini dərslik hazırlamağa təşviq edir və bu vəsaitlər ölkənin digər universitetlərində də rəsmi şəkildə istifadə olunur. Almaniyada universitetlərin nəzdində fəaliyyət göstərən elmi nəşriyyatlar hər semestr tələbələrin ehtiyacına uyğun yeni dərslik və metodik materiallar təqdim edir. ABŞ və Böyük Britaniyada isə open-access (açıq girişli) dərslik platformaları dövlət dəstəyi ilə inkişaf etdirilir ki, bu da istər müəllim, istər tələbə üçün intellektual bərabərliyi təmin edir.
Əgər bu yanaşma dəyişməzsə, yaxın illərdə ali təhsil müəssisələri müasir bilik istehsal edən deyil, informasiya köhnəlməsinə məruz qalan passiv təlim ocaqlarına çevriləcək. Bunun qarşısını almaq üçün universitetlər dərslik tərcüməsi və hazırlanmasını elm və təhsilin birgə məhsulu kimi görməli, müəllimlərin akademik fəaliyyəti dərslik yazmaqla dəstəklənməli, tərcümə işləri elmi redaktorlar və fənn üzrə mütəxəssislərlə birlikdə aparılmalı, bu proseslər sistemli şəkildə maliyyələşdirilməlidir”.
Cavidan Mirzəzadə
Demokrat.az
