İqlim dəyişikliyi sürətlə dərinləşir və bu, bütün dünyada hava şəraitinə köklü şəkildə təsir edir. Xüsusilə də bu yayın qlobal miqyasda ən isti yay kimi qələmə verilməsi mütəxəssisləri narahat edir. Norveç alimlərinin dərc etdiyi son hesabat təhlükənin getdikcə yaxınlaşdığını bir daha ortaya qoyur. Bəs qarşıdakı 20 ildə bizi nə gözləyir?
Demokrat.az xəbər verir ki, iqlim dəyişikliyi bütün dünyada hava şəraitini kökündən dəyişdirir və bu transformasiyanın təsiri hər gün daha aydın görünür. Xüsusilə, artan temperatur və ekstremal hava hadisələri həm təbii mühiti, həm də insanları dərindən silkələyir.
Məsələn, Kopernik tərəfindən verilən açıqlamaya görə, 2024-cü ilin avqust ayı 1991-2020-ci illərin orta göstəricisindən 0,71 dərəcə yuxarı qalxaraq dünyanın ən isti avqustu olub. 2024-cü ilin iyun-avqust aylarında dünya üzrə ölçülən temperatur 1991-2020-ci illərin orta göstəricisini 0,69 dərəcə, 2023-cü ilin iyun-avqust aylarındakı rekordu isə 0,66 dərəcə ötüb. Beləliklə, bu yay qlobal miqyasda ən isti yay kimi xarakterizə edildi.
Bu məlumatlar göstərir ki, qlobal istiləşmə sürətlə inkişaf edir və təcili müdaxilə tələb edir. Buna görə də, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün şüurlu və effektiv strategiyaların hazırlanması gələcəyimiz üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Bu istiqamətdə dərc edilən yeni hesabat qarşıda duran böyük təhlükəni bir daha ortaya qoyur. Norveç alimləri karbon emissiyalarının azaldılmadığı təqdirdə dünya əhalisinin təxminən dörddə üçünün kəskin hava dəyişiklikləri görəcəyini proqnozlaşdırırlar.
Xüsusilə İspaniya, İtaliya, Mərakeş, Peru, Hindistan, Pakistan və Səudiyyə Ərəbistanı kimi geniş bölgədə temperatur və yağıntılarda aydın və sürətli artımlar gözlənilir. Ən optimist ssenaridə belə, bütün dünyada 1,5 milyarddan çox insan dözülməz temperatur, daşqın və bənzər hadisələrdən təsirlənəcək.
Oslodakı CICERO Beynəlxalq İqlim Araşdırmaları Mərkəzinin tədqiqatçıları növbəti 20 il ərzində yağıntı və temperatur dəyişikliklərini hesablamaq üçün dörd böyük iqlim simulyasiyasını birləşdiriblər. Əvvəlki tədqiqatlar ölkə səviyyəsində iqlim dəyişikliyinin təsirlərini araşdırsa da, bu məqalə daha geniş perspektivə malikdir.
Baş müəllif Dr. Karli İles qlobal ortalama ilə müqayisədə daha əhəmiyyətli olan regional dəyişikliklərə diqqət yetirdiklərini və əhəmiyyətli dəyişikliklərin olacağı proqnozlaşdırılan bölgələri müəyyənləşdirdiklərini bildirir. Yüksək emissiya ssenarisində, Aralıq dənizi, Şimal-Qərb və Cənubi Amerika və Şərqi Asiya kimi regionlar iki və ya daha çox onillikdə davamlı və görünməmiş dəyişiklik templəri yaşayacaq.
Emissiyalar əhəmiyyətli dərəcədə azalmasa, ekstremal hava hadisələri zamanı sürətli dəyişikliklərə məruz qalacaq ərazilərə dünya əhalisinin 70 faizi (5,6 milyard) daxil olacaq.
Böyük Britaniya və Şimali Avropanın bəzi yerlərində qəfil temperatur dəyişiklikləri gözlənilmir, lakin yağıntılarda əhəmiyyətli artımlar ola bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, insanların yaratdığı iqlim dəyişikliyinin nəticələrini aradan qaldırmaq indi çox gec ola bilər.
Dr. Samset "Daily Mail"ə açıqlamasında deyib: "Emissiyaların azaldılmasından asılı olmayaraq, yaxın 20 ildə dünyada hava şəraitinin nə qədər sürətlə dəyişəcəyi vacibdir".
Paris Sazişinin tələblərinə uyğun olaraq istixana qazlarının kifayət qədər tez azaldıldığı aşağı emissiya ssenarisində belə, dünya əhalisinin 20 faizi (1,6 milyard) təsirlənəcəyi deyilir. Emissiyalar azaldılsa, ən dramatik dəyişikliklər Ərəbistan yarımadası və Cənubi Asiya ilə məhdudlaşacaq.
"Emissiyanın azaldılması işləyir, lakin indiyə qədər yaratdığımız dəyişikliklər o qədər kiçikdir ki, onlar bir müddət üstünlük təşkil etməyə davam edəcəklər", deyə Samset bildirib.
Cəmiyyətlər və ekosistemlər müəyyən miqdarda təbii dəyişikliklərə dözə bilirlər. Lakin dəyişiklik sürəti müəyyən həddi aşdıqda, o, dünyanın və insan cəmiyyətinin uyğunlaşa bildiyi həddən kənara çıxa bilər. Dünya tədqiqatçıların proqnozlaşdırdığı qədər isinməyə və yağışa davam edərsə, ekstremal hava hadisələrinin baş vermə ehtimalı artacaq.
Məsələn, 2021-ci ildə ABŞ-ın Sakit Okeanın şimal-qərbində yaşanan istilik dalğası iqlim dəyişikliyinin təsiri olmadan mümkün olmazdı. Yeni məqalədə həmçinin ekstremal hava hadisələrinin ölüm və dağıntılara səbəb ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq edilir.
İstilik dalğaları - istilik stressi, həddindən artıq ölüm, ekosistem stressi və kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının azalması kimi problemlərə səbəb ola bilər. Ən sürətli dəyişikliklərin baş verəcəyi regionlara aşağı gəlirli və həssas ölkələr daxildir.
Məqalədə qeyd edilir ki, bəzi ətraf mühitin mühafizəsi təşəbbüsləri ekstremal hava hadisələrini daha da pisləşdirə bilər. Məsələn, havanın çirklənməsinin azaldılması daha çox radiasiyanın yerə çatmasına və yerli temperaturun artmasına səbəb ola bilər.
Dr. Laura Vilcox bildirir ki, Asiyada havanın çirklənməsinin təmizlənməsi həddindən artıq temperaturu artırır və Asiya yay mussonlarına təsir edir.
Bildirilir ki, zəruri təmizləmə işləri qlobal istiləşmə ilə birləşərək yaxın onilliklərdə ekstremal hava şəraitində güclü dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
"Alimlər xəbərdarlıq edir ki, dünya əhalisinin 70%-i qarşıdakı 20 ildə vəhşi hava hadisələrinin güclü və sürətli artımını görəcək", deyə "Daily Mail" qeyd edir.
Jalə
Demokrat.az
Demokrat.az xəbər verir ki, iqlim dəyişikliyi bütün dünyada hava şəraitini kökündən dəyişdirir və bu transformasiyanın təsiri hər gün daha aydın görünür. Xüsusilə, artan temperatur və ekstremal hava hadisələri həm təbii mühiti, həm də insanları dərindən silkələyir.
Məsələn, Kopernik tərəfindən verilən açıqlamaya görə, 2024-cü ilin avqust ayı 1991-2020-ci illərin orta göstəricisindən 0,71 dərəcə yuxarı qalxaraq dünyanın ən isti avqustu olub. 2024-cü ilin iyun-avqust aylarında dünya üzrə ölçülən temperatur 1991-2020-ci illərin orta göstəricisini 0,69 dərəcə, 2023-cü ilin iyun-avqust aylarındakı rekordu isə 0,66 dərəcə ötüb. Beləliklə, bu yay qlobal miqyasda ən isti yay kimi xarakterizə edildi.
Bu məlumatlar göstərir ki, qlobal istiləşmə sürətlə inkişaf edir və təcili müdaxilə tələb edir. Buna görə də, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün şüurlu və effektiv strategiyaların hazırlanması gələcəyimiz üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.
Bu istiqamətdə dərc edilən yeni hesabat qarşıda duran böyük təhlükəni bir daha ortaya qoyur. Norveç alimləri karbon emissiyalarının azaldılmadığı təqdirdə dünya əhalisinin təxminən dörddə üçünün kəskin hava dəyişiklikləri görəcəyini proqnozlaşdırırlar.
Xüsusilə İspaniya, İtaliya, Mərakeş, Peru, Hindistan, Pakistan və Səudiyyə Ərəbistanı kimi geniş bölgədə temperatur və yağıntılarda aydın və sürətli artımlar gözlənilir. Ən optimist ssenaridə belə, bütün dünyada 1,5 milyarddan çox insan dözülməz temperatur, daşqın və bənzər hadisələrdən təsirlənəcək.
Oslodakı CICERO Beynəlxalq İqlim Araşdırmaları Mərkəzinin tədqiqatçıları növbəti 20 il ərzində yağıntı və temperatur dəyişikliklərini hesablamaq üçün dörd böyük iqlim simulyasiyasını birləşdiriblər. Əvvəlki tədqiqatlar ölkə səviyyəsində iqlim dəyişikliyinin təsirlərini araşdırsa da, bu məqalə daha geniş perspektivə malikdir.
Baş müəllif Dr. Karli İles qlobal ortalama ilə müqayisədə daha əhəmiyyətli olan regional dəyişikliklərə diqqət yetirdiklərini və əhəmiyyətli dəyişikliklərin olacağı proqnozlaşdırılan bölgələri müəyyənləşdirdiklərini bildirir. Yüksək emissiya ssenarisində, Aralıq dənizi, Şimal-Qərb və Cənubi Amerika və Şərqi Asiya kimi regionlar iki və ya daha çox onillikdə davamlı və görünməmiş dəyişiklik templəri yaşayacaq.
Emissiyalar əhəmiyyətli dərəcədə azalmasa, ekstremal hava hadisələri zamanı sürətli dəyişikliklərə məruz qalacaq ərazilərə dünya əhalisinin 70 faizi (5,6 milyard) daxil olacaq.
Böyük Britaniya və Şimali Avropanın bəzi yerlərində qəfil temperatur dəyişiklikləri gözlənilmir, lakin yağıntılarda əhəmiyyətli artımlar ola bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, insanların yaratdığı iqlim dəyişikliyinin nəticələrini aradan qaldırmaq indi çox gec ola bilər.
Dr. Samset "Daily Mail"ə açıqlamasında deyib: "Emissiyaların azaldılmasından asılı olmayaraq, yaxın 20 ildə dünyada hava şəraitinin nə qədər sürətlə dəyişəcəyi vacibdir".
Paris Sazişinin tələblərinə uyğun olaraq istixana qazlarının kifayət qədər tez azaldıldığı aşağı emissiya ssenarisində belə, dünya əhalisinin 20 faizi (1,6 milyard) təsirlənəcəyi deyilir. Emissiyalar azaldılsa, ən dramatik dəyişikliklər Ərəbistan yarımadası və Cənubi Asiya ilə məhdudlaşacaq.
"Emissiyanın azaldılması işləyir, lakin indiyə qədər yaratdığımız dəyişikliklər o qədər kiçikdir ki, onlar bir müddət üstünlük təşkil etməyə davam edəcəklər", deyə Samset bildirib.
Cəmiyyətlər və ekosistemlər müəyyən miqdarda təbii dəyişikliklərə dözə bilirlər. Lakin dəyişiklik sürəti müəyyən həddi aşdıqda, o, dünyanın və insan cəmiyyətinin uyğunlaşa bildiyi həddən kənara çıxa bilər. Dünya tədqiqatçıların proqnozlaşdırdığı qədər isinməyə və yağışa davam edərsə, ekstremal hava hadisələrinin baş vermə ehtimalı artacaq.
Məsələn, 2021-ci ildə ABŞ-ın Sakit Okeanın şimal-qərbində yaşanan istilik dalğası iqlim dəyişikliyinin təsiri olmadan mümkün olmazdı. Yeni məqalədə həmçinin ekstremal hava hadisələrinin ölüm və dağıntılara səbəb ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq edilir.
İstilik dalğaları - istilik stressi, həddindən artıq ölüm, ekosistem stressi və kənd təsərrüfatı məhsuldarlığının azalması kimi problemlərə səbəb ola bilər. Ən sürətli dəyişikliklərin baş verəcəyi regionlara aşağı gəlirli və həssas ölkələr daxildir.
Məqalədə qeyd edilir ki, bəzi ətraf mühitin mühafizəsi təşəbbüsləri ekstremal hava hadisələrini daha da pisləşdirə bilər. Məsələn, havanın çirklənməsinin azaldılması daha çox radiasiyanın yerə çatmasına və yerli temperaturun artmasına səbəb ola bilər.
Dr. Laura Vilcox bildirir ki, Asiyada havanın çirklənməsinin təmizlənməsi həddindən artıq temperaturu artırır və Asiya yay mussonlarına təsir edir.
Bildirilir ki, zəruri təmizləmə işləri qlobal istiləşmə ilə birləşərək yaxın onilliklərdə ekstremal hava şəraitində güclü dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
"Alimlər xəbərdarlıq edir ki, dünya əhalisinin 70%-i qarşıdakı 20 ildə vəhşi hava hadisələrinin güclü və sürətli artımını görəcək", deyə "Daily Mail" qeyd edir.
Jalə
Demokrat.az
