Rusiya Federasiyasının Ukraynaya qarşı müharibəsi bu ölkənin özündə dekolonial ritorikanı sürətləndirdi. Rusiya Federasiyası muxtar respublikalarının Ukrayna cəbhəsində itkiləri milli fəlakət miqyası alıb. Dağıstan, Buryatiya və Başqırdıstan Rusiya Federasiyasında ölənlərin sayının ən çox olduğu regionlardandır.
Eyni zamanda, buryatlar Rusiyanın bütün əhalisinin yalnız 0,3% -ni təşkil edir.
Rusiya Federasiyasında yaşayan yerli xalqların nümayəndələri Kremlə amansız müstəmləkəçi kimi baxmağa meyllidirlər.
Altaylar Ruslar üçün niyə ölürlər?
Altaydan olan Tolunay adlı qız (ad onun xahişi ilə dəyişdirilib) “Xolod”a müsahibəsində martın 14-də qohumunun Ukrayna döyüşlərdə həlak olduğunu bildirib:
“Onun nə üçün mübarizə apardığını başa düşə bilmədim. O, altaylıdır, hər iki valideyni də altaylıdır, iki uşağı qalıb, ən kiçiyini görməyə belə vaxtı olmayıb.
Hazırda Rusiyada 70 000 nəfərik və Putin hakimiyyəti ayrı-seçkilik salaraq, bizi Ukrayna döyüşməyə göndərir. Təsəvvür edirsiniz, Altay milli geyimində olan insanlar "Z" hərfi ilə növbəyə düzülürlər. Amma Rusiya Federasiyasında Altay dilinin tədris olunduğu yeganə məktəbin normal binası belə yoxdur. Uzun illərdir ki, iş dayanıb, tikilmir”.
Tolunayın qəzəbi genişmiqyaslı assimilyasiya siyasəti və Rusiya Federasiyasının yerli xalqlarının ruslaşdırılması fonunda baş verir.
Ümumiyyətlə, müasir Rusiya Federasiyası hakimiyyəti tarix boyu milli respublikalarda yaşayan xalqlara qarşı təzyiq siyasəti yürüdüb. Son 30 ildə Kreml hakimiyyəti çeçenlərə qarşı iki dəfə qanlı müharibə başladıb. Nəticədə Tatarıstandan kifayət qədər geniş suverenlik aldı və qeyri-rus xalqlarına qarşı repressiyaları gücləndirdi.
Son illərdə Rusiya hakimiyyəti başqırd fəalı Ayrat Dilmuxametovu federalizmə çağırışa görə, 9 il müddətinə həbs edib, məhkəmə bunu separatizmə çağırış kimi qiymətləndirib.
Respublikaların sərhədlərinin Çeçenistanın xeyrinə dəyişdirilməsinə etiraz edən İnquşetiyanın ictimai liderləri ekstremizmdə və təhlükəsizlik qüvvələrinə itaətsizlik göstərməktə ittiham olunaraq 7 il 6 aydan 9 ilə qədər müddətə azadlıqdan məhrum ediliblər.
Müstəqiliyin iqtisadi tərəfi...
Mühacirətdə olan Tatarıstanın baş nazirinin müavini Rafis Kaşapov Ukrayna mətbuatına müsahibəsində deyib ki, hər il Tatarıstandan Moskvaya 870 milyard rubl vəsait gedir.
“Əvvəllər belə olmayıb. Bu, Tatarıstanın bütün sakinlərinin bildiyi əsl quldurluqdur”, - deyə Kaşapov bildirib.
Eyni zamanda ərazisinə və əhalisinə görə nisbətən kiçik olan Tatarıstan ümumi regional məhsul, investisiyaların həcmi və pərakəndə ticarət dövriyyəsi baxımından Moskva, Sankt-Peterburq və Rusiya Federasiyasının neftlə zəngin regionları ilə liderliyi bölüşür.
Qonşu Başqırdıstan neft məhsullarının emalı və istehsalı üzrə Rusiya Federasiyasında birinci yeri tutur. Başqırdıstan trolleybus və avtobus istehsalında dördüncü və beşinci, neft hasilatı üzrə isə doqquzuncu yerdədir.
İki Volqaboyu respublikası iqtisadi göstəricilərinə görə, keçmiş SSRİ-nin Türkmənistan, Qırğızıstan və ya Tacikistan kimi müstəqil ölkələrini qabaqlayır.
Çeçenistan iqtisadi baxımdan da kifayət qədər perspektivli ola bilər, burada Sovet İttifaqında aviasiya yağlarının 90%-ə qədəri çeçen neftindən istehsal olunurdu.
1991-1994-cü illərdə Respublika 50 milyon tona yaxın neft alırdı. Çeçenistan Rusiya Federasiyasından müstəqillik qazansaydı, indi tamamilə iqtisadi cəhətdən güclü dövlətə çevrilə bilərdi.
Rusiya imperiyasında yaşayan yerli xalqlar Yer üzündən silinir...
Eyni zamanda Rusiyada çuvaşların sayı 25 faizdən çox, tatarların sayı isə 11 faiz azalıb. Proqnozlara görə, 2100-cü ilə qədər Rusiyada yerli xalqların sayı nəzərəçarpacaq dərəcədə azalacaq.
Beləliklə, 2100-cü ilə qədər mordoviyalıların sayı 1989-cu illə müqayisədə 7 dəfə azalacaq. Çuvaşlar və Udmurtlar itki verəcəklər - onlar 1989-cu ildəkindən 3-4 dəfə az olacaqlar.
XXI əsrin sonunda indiki Rusiya Federasiyası ərazisində 300 minə yaxın mari olacaq - 2002-ci ilə nisbətən təxminən 2 dəfə az. Lakin Komi sürətlə azalacaq, 2100-cü ilə qədər Rusiyada onların təxminən 50 mini olacaq.
Komi-Permyakların sayı əhəmiyyətli dərəcədə azalacaq və kareliyalılar praktiki olaraq yox olacaqlar.
Yeni represiyalar...
Rusiya hakimiyyəti suverenliyin qalıqlarını və ictimai təşkilatların fəaliyyətini boğmaq üçün əlindən gələni edir. Kremlin ən iyrənc siyasəti Tatarıstanın konstitusiya və qanunlarından “prezident” və “suverenlik” sözlərinin çıxarılması olub. Halbuki bundan əvvəl bu muxtar respublika Rusiya psevdofederalizminin “vitrin”i hesab olunurdu.
Bu ilin martında Rusiya Federasiyası Ədliyyə Nazirliyinin təklifi ilə məhkəmənin qərarı ilə Balkar xalqının Ağsaqqallar Şurasının fəaliyyətinə xitam verilib. Səbəb bu ictimai təşkilatın Rusiya Federasiyasının tərkibində ayrıca Balkar Respublikasının yaradılması məsələsinə baxılması xahişi ilə müraciətidir.
Kremlin cəza maşını 2022-ci ilin yayında bağlanmış və Başqırdıstanda qadağan edilmiş Ümumtatar İctimai Mərkəzinə toxundu. Moskva çərkəz fəallarına Rusiya-Qafqaz müharibəsinə həsr olunmuş matəm tədbirləri keçirməyə icazə vermir və Çərkəz Xabze təşkilatının rəhbəri Martin Koçesoko həbs olunub.
Rusiyanın Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı təcavüzü fonunda Rusiya Federasiyasının yerli xalqlarının dövlət müstəqilliyi məsələsi ekzistensial xarakter alır. Keçmişdə milli hərəkatların liberal düşüncəli liderləri Rusiyanın sülh yolu ilə daha azad dövlətə çevrilməsinə ümid edirdilər. İndi isə Moskva belə bir ssenarini mümkünsüz edib. Yeganə alternativ xalqların müstəqilliyi qazanması və Rusyadan ayırmasıdır.
Asif Əliyev
Xüsusi olaraq Demokrat.az üçün
Eyni zamanda, buryatlar Rusiyanın bütün əhalisinin yalnız 0,3% -ni təşkil edir.
Rusiya Federasiyasında yaşayan yerli xalqların nümayəndələri Kremlə amansız müstəmləkəçi kimi baxmağa meyllidirlər.
Altaylar Ruslar üçün niyə ölürlər?
Altaydan olan Tolunay adlı qız (ad onun xahişi ilə dəyişdirilib) “Xolod”a müsahibəsində martın 14-də qohumunun Ukrayna döyüşlərdə həlak olduğunu bildirib:
“Onun nə üçün mübarizə apardığını başa düşə bilmədim. O, altaylıdır, hər iki valideyni də altaylıdır, iki uşağı qalıb, ən kiçiyini görməyə belə vaxtı olmayıb.
Hazırda Rusiyada 70 000 nəfərik və Putin hakimiyyəti ayrı-seçkilik salaraq, bizi Ukrayna döyüşməyə göndərir. Təsəvvür edirsiniz, Altay milli geyimində olan insanlar "Z" hərfi ilə növbəyə düzülürlər. Amma Rusiya Federasiyasında Altay dilinin tədris olunduğu yeganə məktəbin normal binası belə yoxdur. Uzun illərdir ki, iş dayanıb, tikilmir”.
Tolunayın qəzəbi genişmiqyaslı assimilyasiya siyasəti və Rusiya Federasiyasının yerli xalqlarının ruslaşdırılması fonunda baş verir.
Ümumiyyətlə, müasir Rusiya Federasiyası hakimiyyəti tarix boyu milli respublikalarda yaşayan xalqlara qarşı təzyiq siyasəti yürüdüb. Son 30 ildə Kreml hakimiyyəti çeçenlərə qarşı iki dəfə qanlı müharibə başladıb. Nəticədə Tatarıstandan kifayət qədər geniş suverenlik aldı və qeyri-rus xalqlarına qarşı repressiyaları gücləndirdi.
Son illərdə Rusiya hakimiyyəti başqırd fəalı Ayrat Dilmuxametovu federalizmə çağırışa görə, 9 il müddətinə həbs edib, məhkəmə bunu separatizmə çağırış kimi qiymətləndirib.
Respublikaların sərhədlərinin Çeçenistanın xeyrinə dəyişdirilməsinə etiraz edən İnquşetiyanın ictimai liderləri ekstremizmdə və təhlükəsizlik qüvvələrinə itaətsizlik göstərməktə ittiham olunaraq 7 il 6 aydan 9 ilə qədər müddətə azadlıqdan məhrum ediliblər.
Müstəqiliyin iqtisadi tərəfi...
Mühacirətdə olan Tatarıstanın baş nazirinin müavini Rafis Kaşapov Ukrayna mətbuatına müsahibəsində deyib ki, hər il Tatarıstandan Moskvaya 870 milyard rubl vəsait gedir.
“Əvvəllər belə olmayıb. Bu, Tatarıstanın bütün sakinlərinin bildiyi əsl quldurluqdur”, - deyə Kaşapov bildirib.
Eyni zamanda ərazisinə və əhalisinə görə nisbətən kiçik olan Tatarıstan ümumi regional məhsul, investisiyaların həcmi və pərakəndə ticarət dövriyyəsi baxımından Moskva, Sankt-Peterburq və Rusiya Federasiyasının neftlə zəngin regionları ilə liderliyi bölüşür.
Qonşu Başqırdıstan neft məhsullarının emalı və istehsalı üzrə Rusiya Federasiyasında birinci yeri tutur. Başqırdıstan trolleybus və avtobus istehsalında dördüncü və beşinci, neft hasilatı üzrə isə doqquzuncu yerdədir.
İki Volqaboyu respublikası iqtisadi göstəricilərinə görə, keçmiş SSRİ-nin Türkmənistan, Qırğızıstan və ya Tacikistan kimi müstəqil ölkələrini qabaqlayır.
Çeçenistan iqtisadi baxımdan da kifayət qədər perspektivli ola bilər, burada Sovet İttifaqında aviasiya yağlarının 90%-ə qədəri çeçen neftindən istehsal olunurdu.
1991-1994-cü illərdə Respublika 50 milyon tona yaxın neft alırdı. Çeçenistan Rusiya Federasiyasından müstəqillik qazansaydı, indi tamamilə iqtisadi cəhətdən güclü dövlətə çevrilə bilərdi.
Rusiya imperiyasında yaşayan yerli xalqlar Yer üzündən silinir...
Eyni zamanda Rusiyada çuvaşların sayı 25 faizdən çox, tatarların sayı isə 11 faiz azalıb. Proqnozlara görə, 2100-cü ilə qədər Rusiyada yerli xalqların sayı nəzərəçarpacaq dərəcədə azalacaq.
Beləliklə, 2100-cü ilə qədər mordoviyalıların sayı 1989-cu illə müqayisədə 7 dəfə azalacaq. Çuvaşlar və Udmurtlar itki verəcəklər - onlar 1989-cu ildəkindən 3-4 dəfə az olacaqlar.
XXI əsrin sonunda indiki Rusiya Federasiyası ərazisində 300 minə yaxın mari olacaq - 2002-ci ilə nisbətən təxminən 2 dəfə az. Lakin Komi sürətlə azalacaq, 2100-cü ilə qədər Rusiyada onların təxminən 50 mini olacaq.
Komi-Permyakların sayı əhəmiyyətli dərəcədə azalacaq və kareliyalılar praktiki olaraq yox olacaqlar.
Yeni represiyalar...
Rusiya hakimiyyəti suverenliyin qalıqlarını və ictimai təşkilatların fəaliyyətini boğmaq üçün əlindən gələni edir. Kremlin ən iyrənc siyasəti Tatarıstanın konstitusiya və qanunlarından “prezident” və “suverenlik” sözlərinin çıxarılması olub. Halbuki bundan əvvəl bu muxtar respublika Rusiya psevdofederalizminin “vitrin”i hesab olunurdu.
Bu ilin martında Rusiya Federasiyası Ədliyyə Nazirliyinin təklifi ilə məhkəmənin qərarı ilə Balkar xalqının Ağsaqqallar Şurasının fəaliyyətinə xitam verilib. Səbəb bu ictimai təşkilatın Rusiya Federasiyasının tərkibində ayrıca Balkar Respublikasının yaradılması məsələsinə baxılması xahişi ilə müraciətidir.
Kremlin cəza maşını 2022-ci ilin yayında bağlanmış və Başqırdıstanda qadağan edilmiş Ümumtatar İctimai Mərkəzinə toxundu. Moskva çərkəz fəallarına Rusiya-Qafqaz müharibəsinə həsr olunmuş matəm tədbirləri keçirməyə icazə vermir və Çərkəz Xabze təşkilatının rəhbəri Martin Koçesoko həbs olunub.
Rusiyanın Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı təcavüzü fonunda Rusiya Federasiyasının yerli xalqlarının dövlət müstəqilliyi məsələsi ekzistensial xarakter alır. Keçmişdə milli hərəkatların liberal düşüncəli liderləri Rusiyanın sülh yolu ilə daha azad dövlətə çevrilməsinə ümid edirdilər. İndi isə Moskva belə bir ssenarini mümkünsüz edib. Yeganə alternativ xalqların müstəqilliyi qazanması və Rusyadan ayırmasıdır.
Asif Əliyev
Xüsusi olaraq Demokrat.az üçün
