Artıq səkkizinci gündür dünyanın diqqəti Azərbaycana, BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına (COP29) yönəlib. 76 min qonaq, onlarla dövlət başçısının qatıldığı tədbir əzəməti, yüksək səviyyədə təşkilatçılığı, qaldırılan məsələlərin aktuallığı ilə indiyə qədər keçirilən COP tədbirlərini geridə qoyub. Müqayisə üçün qeyd edək ki, əvvəlki COP tədbirlərində təxminən 50 min nəfər iştirakçı qeydiyyatdan keçib. Bu da ölkəmizə olan diqqət və marağın göstəricisi sayıla bilər.
Bundan əvvəl Azərbaycanda çoxlu sayda müxtəlif tədbirlər keçirilsə də, belə bir formatda irimiqyaslı və mötəbər tədbir baş tutmayıb. Onminlərlə iştirakçı, çoxsaylı dövlət başçısı, beynəlxalq təşkilat rəhbərlərini qəbul etmək fantastik hazırlıq və gərgin iş tələb edirdi. Ölkəmiz bunun öhdəsindən gəlməyi bacardı. Prosesin sona qədər belə davam edəcəyinə isə şübhə yoxdur.
Nəzəri cəhətdən tədbirin yekunu barədə danışmaq hələ tezdir. Lakin birmənalı şəkildə deyə bilərik ki, COP29 əvvəlkilərini kölgədə qoyub.
Əvvəla, Azərbaycanın COP29-da sədrliyi, aparılan danışıqlar nəticəsini verib. Ölkəmizin iqlim fəaliyyəti gündəliyinin irəli aparılması istiqamətində apardığı səylər nəticəsində COP29-un ilk günündə sessiyanın gündəliyi razılaşdırılıb. Danışıqlar prosesində bugünədək Paris Sazişinin 6.4-cü maddəsi, habelə çoxtərəfli maliyyə institutları tərəfindən illik əsasda iqlim maliyyəsi öhdəliyinin 75 milyarddan 170 milyard ABŞ dollarına qədər artırılması üzrə razılıqlar əldə olunub. Halbuki, on ildən çox idi ki, ümumi həll yolu tapmaq mümkün olmurdu. Bakıda COP-un işinin ilk günündə ölkələr vahid mexanizm barədə razılığa gəliblər. Bu da onu göstərir ki, səyləri birləşdirəndə qarşımıza qoyduğumuz məqsədlərə nail olmaq mümkündür.
COP29 çərçivəsində Tərəflər Paris Sazişinin 6-cı maddəsinin 8-ci paraqrafında istinad olunan qeyri-bazar yanaşmaları çərçivəsində iş proqramına dair qərar qəbul ediblər. Qeyd olunan yanaşmalar vasitəsilə Tərəflərə milli iqlim planlarını, o cümlədən mitiqasiya və adaptasiya üzrə planların həyata keçirilməsi və davamlı inkişafın təşviqi imkanı yaradır. COP29 Sədrliyi Paris Sazişinin 6-cı maddəsinin tam şəkildə işlək vəziyyətə gətirilməsini əsas prioritetlərindən biri kimi müəyyən edib. 6-cı maddənin tam şəkildə tətbiqi ölkələrin Milli Səviyyədə Müəyyən Edilmiş Töhfələrin həyata keçirilməsi üçün sərf etdikləri vəsaiti ildə təxminən 250 milyard ABŞ dolları azalda bilər.
Digər mühüm bir nəticə ondan ibarətdir ki, MDB-nin (Multilateral Development Banks) 2030-cu ilə qədər illik öhdəliklərin məbləğinin 120 milyard ABŞ dolları olması ilə bağlı bəyanat qəbul edilib. Bu, əhəmiyyətli irəliləyişdir. Azərbaycanın təşəbbüslərindən biri İqlim Maliyyəsi Fondunun yaradılmasıdır ki, bu da həm ölkələr, həm də şirkətlər və korporasiyalar daxil olmaqla qalıq yanacaq istehsalçılarının vəsaitləri hesabına təmin ediləcək.
Ümumilikdə Bakı konfransından, COP29-dan 60-a yaxın potensial sənədin qəbul edilməsi gözlənilir. Lakin ən vacibi Yeni Kollektiv Kəmiyyət Hədəfi (NCQG) üzrə razılaşmadır ki, buna da nail olunacağı gözlənilir.
COP29-un əvvəlkilərdən əsas fərqinə gəldikdə, burada bir çox məqamları qeyd eləmək olar. Məsələn, indiyədək keçirilən COP iclasları, sadəcə “iclas xatirinə iclas” olub. Bakı görüşü isə bu yanaşmaları alt-üst etdi. Bu fonda Prezident İlham Əliyevin çıxışları xüsusi vurğulanmalıdır. Təsadüfi deyil ki, bu çıxışlar dünya mediasının bir nömrəli mövzusuna çevrildi. İlham Əliyev dünyanın iqlim problemlərini açıq şəkildə ifadə etdi, yəni, reallıqdan danışdı.
Dövlət başçısı Liderlər Sammitində bəyan edib ki, ötən ilin dekabrında təxminən 200 ölkənin yekdil qərarı ilə Azərbaycana COP29-a ev sahibliyi etmək şərəfi verildi: "Biz bu qərarı ölkəmizə olan hörmətin əlaməti, beynəlxalq arenada oynadığımız fəal rolun dəyərləndirilməsi kimi görürük. Azərbaycan Şimal ilə Cənub, Qərb ilə Şərqin qovuşduğu ölkədir və bu, təkcə coğrafiya ilə bağlı deyil. Biz müxtəlif beynəlxalq iştirakçılar arasında siyasi, mədəni, enerji, ticari və nəqliyyat körpülərini sala bilərik. Azərbaycanın başladığı meqalayihələr artıq Avrasiyanın enerji və daşımalar yollarını dəyişib və məhsuldar, çoxtərəfli əməkdaşlıq formatının qurulması ilə nəticələnib”.
Prezident COP29-un Liderlər Sammiti ilə yanaşı, inkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətlərinin Sammitində çıxış da xüsusi vurğulanmalıdır. Məsələn, Prezident hazırkı dövrün çağırışlarını yerinə yetirmək üçün əsas vəzifələrin nədən ibarət olduğunu açıqladı. Təsadüfi deyil ki, dövlətimizin başçısının nitqi yeni informasiyalar, tezislər, arqumentlər və mesajlarla zəngindir, bu baxımdan beynəlxalq mərkəzlərin diqqətini çəkir, geniş diskussiyalara yol açır.
Göründüyü kimi, COP29 vasitəsilə dünyada real COP erası başlayır və bu reallığı Azərbaycan yaradıb. Hazırkı dönəmdə dünya üçün aktuallığı heç vaxt olmadığı qədər artan iqlim çağırışlarına Azərbaycan xüsusi həssaslıq nümayiş etdirir. Ölkəmiz daim qlobal təhdidlər qarşısında beynəlxalq həmrəyliyin gücləndirilməsi təşəbbüslərindən çıxış edir, bu və ya digər məsələlərdə yüksək fəallıq göstərdiyini diqqətə çatdırır.
Məhz Bakıda COP tarixində ilk dəfə olaraq bəyan edildi ki, Azərbaycan beynəlxalq birliyə iqlim çağırışları ilə bağlı müzakirələrin aparılması üçün böyük bir platforma təqdim edib.
Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi - Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyevin də qeyd etdiyi kimi, Prezident, ilk növbədə, inklüziv, ədalətli və tam şəffaf şəkildə nəticəyönümlü danışıqlara və COP-un gündəliyində duran, COP29-un mahiyyətini təşkil edən iqlim maliyyələşməsi ilə əlaqədar mövzulara yaxından töhfə verəcəyini COP-un Sədrliyini üzərinə götürdüyü andan etibarən açıq şəkildə bəyan edib: “Prezident də bu prosesdə Azərbaycanın mövqeyini və bütövlükdə iqlim diplomatiyası ilə əlaqədar ölkəmizin baxışını çıxışında açıq şəkildə ifadə etdi”.
Beləliklə, Azərbaycan paytaxtının ev sahibliyi etdiyi COP formatında sammit sayca iyirmi doqquzuncu olsa da, məhz Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin çıxışı COP-un yeni dövrünü müəyyən etdi. COP29-un nəticəsini bu ifadə təsdiqləyir - şou və piardan real hərəkətlərə keçid. Bu cür sammitlər əvvəllər də keçirilib. Lakin daha çox şou tədbirlərini xatırladıb, desək yanılmarıq - "yaşıl" adı altında çoxsaylı tədbirlər keçirilsə də, aydın siyasi, xüsusilə də maliyyə və iqtisadi qərarlar olmayıb. İqlim mövzusu bir dəqiqəlik piara, vədlər verməyə, bu mövzunun həqiqətən narahat etdiyi insanların səslərini cəlb etməyə və unutmağa çevrilib.
Bu baxımdan, deyə bilərik ki, İlham Əliyevin COP sammitindəki çıxışı müzakirələrin xarakterini dəyişdi. Məhz Bakıda şüarlardan konkret hərəkətlərə keçid qeyd edildi və Azərbaycan Prezidenti, necə deyərlər, yaxşı səslənən terminlərlə deyil, reallıqlardan danışdı.
Sonda onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, dünya neft-qaz sənayesindən dərhal əl çəkə bilməyəcək, “yaşıl enerji” də onu tam əvəz etmək gücündə deyil. Dünyanı daha çox çirkləndirən ölkələr yalandan "yaşıllaşdırmadan" danışmaqla problem həll olunmur. Azərbaycan bu çirkləndirmədə payı çox az olsa da, real məsələləri qaldırır.
Bəli, artıq açıq danışmaq zamanıdır və Azərbaycan da COP29-da bunun əsasını qoydu. (Report)
