“Azərbaycan təhsil sistemində 9-cu sinif buraxılış imtahanlarına Azərbaycan tarixi fənninin əlavə olunması çox vacibdir. Bu ideyanın reallaşması yalnız imtahanın struktur dəyişməsi deyil, bütövlükdə ümumi təhsilin məzmun fəlsəfəsinin yenilənməsi, milli kimliyin formalaşmasında tarix fənninin funksional rolunun artırılması demək olardı”.
Bunu Demokrat.az-a açıqlamasında tanınmış təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.
O əlavə edib ki, bu addım təkcə fənn siyahısının genişlənməsi kimi deyil, şagirdlərin milli-mənəvi və elmi dünyagörüşünün möhkəmləndirilməsi istiqamətində strateji islahatın tərkib hissəsi kimi qiymətləndirilməlidir:
““Təhsil haqqında” Qanunun 4-cü maddəsində açıq şəkildə vurğulanır ki, təhsilin əsas prinsiplərindən biri “milli və ümumbəşəri dəyərlər əsasında vətənpərvər və yaradıcı şəxsiyyət yetişdirmək”dir. Bu müddəa dövlətin təhsil siyasətində milli ideoloji dayağın zəruriliyini təsdiqləyir. Azərbaycan tarixinin imtahan fənlərinə daxil edilməsi məhz bu prinsipin praktik reallaşmasıdır. Həmçinin “Ümumi təhsil haqqında Qanun”un 15-ci maddəsinə əsasən, ümumi təhsilin vəzifələrindən biri şagirdlərdə “milli-mədəni kimlik, dövlətçilik və tarixi yaddaş dəyərlərinin formalaşdırılması”dır. Bu hüquqi baza göstərir ki, belə bir qərar qanunvericilik baxımından tam əsaslıdır və Elm və Təhsil Nazirliyinin tədris siyasətinə uyğundur. Son illərin tədris nəticələri göstərir ki, 9-cu sinif şagirdlərinin humanitar bilik səviyyəsində ciddi fərqlər mövcuddur. Dövlət İmtahan Mərkəzinin 2023-cü il hesabatına əsasən, tarix üzrə buraxılış nəticələrinin orta göstəricisi 100 bal üzərindən 38–42 bal arasında dəyişib. Bu, digər imtahan fənləri ilə müqayisədə aşağı nəticədir. Əsas səbəb odur ki, tarix fənni imtahan siyahısına daxil olmadığı üçün ona maraq zəifdir. Şagirdlər çox zaman yalnız qiymət üçün öyrənir, dərin anlayışa yönəlmir. İmtahan komponentinin əlavə olunması isə bu fənnin statusunu və motivasiya səviyyəsini yüksəldər, dərs keyfiyyətinə bilavasitə təsir edər”.
Ekspertin sözlərinə görə, beynəlxalq təcrübədə tarix fənni bir çox ölkələrdə vətəndaşlıq şüurunun formalaşmasının əsas vasitəsi kimi qəbul olunur:
“Məsələn, Estoniyada 9-cu sinif buraxılış imtahanlarında “Tarix və Cəmiyyət” bölməsi məcburi komponentdir. Türkiyədə 8-ci sinifdə keçirilən LGS imtahanında “T.C. İnkılap Tarixi və Atatürkçülük” ayrıca hissə kimi yer alır. Polşada isə tarix biliklərinin yoxlanılması yalnız faktların əzbərlənməsi ilə deyil, analitik düşüncə və mənbə oxuma bacarığı ilə ölçülür. Azərbaycan üçün bu təcrübələrin uyğunlaşdırılması həm milli ideoloji təhlükəsizlik, həm də tədris keyfiyyətinin artımı baxımından məqsədəuyğundur. Əgər Azərbaycan tarixi 9-cu sinif imtahanına əlavə olunsa, bu addım bir neçə mühüm nəticə doğura bilər. Birincisi, məktəblərdə tarix dərslərinin tədris keyfiyyəti yüksələr, müəllimlər dərsə daha məsuliyyətlə yanaşar, interaktiv metodlar — xəritə üzərində təhlil, sənəd oxuma, müzakirə, debat kimi üsullar geniş tətbiq olunar. İkincisi, şagirdlərdə milli kimlik və vətəndaş məsuliyyəti formalaşar, bu isə “Məktəbdən vətəndaşlığa keçid” mərhələsində ideoloji sabitlik baxımından çox vacibdir. Üçüncüsü, bu fənnin qiymətləndirməyə daxil edilməsi DİM-in kompetensiya əsaslı qiymətləndirmə yanaşması ilə uzlaşar və şagirdlərdə təkcə bilik yox, həm də təhlil bacarığını ölçməyə imkan verər. Lakin təhlil göstərir ki, belə bir qərarın reallaşması üçün ilkin şərtlər gücləndirilməlidir”.
Ekspert diqqətə çatdırıb ki, hazırda bəzi region məktəblərində tarix fənninə ayrılan həftəlik saat 1–2 ilə məhduddur, laborator və interaktiv resurslar kifayət qədər deyil, müəllimlərin 37 faizi müasir tədris metodlarını tətbiq etməkdə çətinlik çəkir:
“Bu vəziyyətdə fənnin imtahana salınması əvvəlcə bərabər hazırlıq imkanlarının yaradılmasını tələb edir. Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə son illər həyata keçirdiyi “Yeni tarix dərslikləri konsepsiyası”, “Rəqəmsal tədris resursları platforması” və “Tədrisdə 3D tarixi məkanlar” layihələri bu boşluğu aradan qaldırmağa yönəlmiş mütərəqqi addımlardır və onların təsiri artıq bəzi məktəblərdə özünü göstərir. Bu addımın mənfi tərəfi şagirdlərin imtahan yükünün artması və psixoloji gərginliyin yüksəlməsi ola bilər. Hazırda 9-cu sinifdə şagirdlər Azərbaycan dili, riyaziyyat və xarici dildən imtahan verirlər. Dördüncü fənnin əlavə olunması müəyyən narahatlıq yarada bilər. Amma əgər bu dəyişiklik mərhələli şəkildə — əvvəl pilot məktəblərdə, sonra ümumi tətbiq formasında həyata keçirilsə, keçid dövrü daha asan keçər. Nazirlik bu təcrübəni artıq digər sahələrdə, məsələn, “STEAM təhsilinin mərhələli tətbiqi” modelində uğurla sınaqdan keçirib və nəticələr müsbət olub. Azərbaycan tarixi fənninin imtahana salınması həm də şagirdlərin elmi marağını və analitik düşüncəsini gücləndirər. Çünki tarix faktlarla yanaşı səbəb-nəticə əlaqələrinin öyrənilməsini tələb edir. Bu fənnin imtahana daxil edilməsi tədrisə məzmunlu dönüş gətirər: sadəcə əzbərləmə yox, hadisələrin mahiyyətini anlama, mənbələri təhlil etmə və nəticə çıxarma bacarığı önə çıxar. Bununla da tarix fənni “informativ fənn”dən “tədqiqat yönümlü fənn”ə çevrilər”.
K.Əsədov deyib ki, Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə atdığı addımlar müsbət qiymətləndirilməlidir:
“Nazirliyin tədris proqramlarını tədricən yeniləməsi, tarix müəllimlərinin ixtisasartırma təlimlərini gücləndirməsi, məktəblərdə “Milli tarix şüuru” layihəsinin həyata keçirilməsi, həmçinin “Beynəlxalq Yaşıl STEAM Festivalı” kimi tədbirlərdə tarixi mövzuların inteqrasiyası göstərir ki, bu addım təkcə imtahan məsələsi deyil, geniş düşünülmüş təhsil strategiyasının tərkib hissəsidir. Hesab edirəm ki, 9-cu sinif imtahanına Azərbaycan tarixinin əlavə olunması həm milli maraqlara, həm təhsil qanunvericiliyinə, həm də beynəlxalq pedaqoji təcrübəyə uyğun addım olardı. Bu qərar təhsilin yalnız bilik ötürən sistemdən vətəndaş yetişdirən, düşünməyi öyrədən müasir formaya keçidini sürətləndirəcək. Əgər bu model düzgün planlaşdırılsa və mərhələli şəkildə tətbiq olunsa, ölkədə həm tarix tədrisinin səviyyəsi, həm də milli-mənəvi dəyərlərə sadiq gənc nəsil yetişdirilməsi baxımından keyfiyyətli dəyişiklik baş verəcək. Bu isə Elm və Təhsil Nazirliyinin strateji baxımdan ən uğurlu və uzaqgörən təşəbbüslərindən biri kimi dəyərləndirilə bilər”.
Leyla Turan
Demokrat.az
Bunu Demokrat.az-a açıqlamasında tanınmış təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.
O əlavə edib ki, bu addım təkcə fənn siyahısının genişlənməsi kimi deyil, şagirdlərin milli-mənəvi və elmi dünyagörüşünün möhkəmləndirilməsi istiqamətində strateji islahatın tərkib hissəsi kimi qiymətləndirilməlidir:
““Təhsil haqqında” Qanunun 4-cü maddəsində açıq şəkildə vurğulanır ki, təhsilin əsas prinsiplərindən biri “milli və ümumbəşəri dəyərlər əsasında vətənpərvər və yaradıcı şəxsiyyət yetişdirmək”dir. Bu müddəa dövlətin təhsil siyasətində milli ideoloji dayağın zəruriliyini təsdiqləyir. Azərbaycan tarixinin imtahan fənlərinə daxil edilməsi məhz bu prinsipin praktik reallaşmasıdır. Həmçinin “Ümumi təhsil haqqında Qanun”un 15-ci maddəsinə əsasən, ümumi təhsilin vəzifələrindən biri şagirdlərdə “milli-mədəni kimlik, dövlətçilik və tarixi yaddaş dəyərlərinin formalaşdırılması”dır. Bu hüquqi baza göstərir ki, belə bir qərar qanunvericilik baxımından tam əsaslıdır və Elm və Təhsil Nazirliyinin tədris siyasətinə uyğundur. Son illərin tədris nəticələri göstərir ki, 9-cu sinif şagirdlərinin humanitar bilik səviyyəsində ciddi fərqlər mövcuddur. Dövlət İmtahan Mərkəzinin 2023-cü il hesabatına əsasən, tarix üzrə buraxılış nəticələrinin orta göstəricisi 100 bal üzərindən 38–42 bal arasında dəyişib. Bu, digər imtahan fənləri ilə müqayisədə aşağı nəticədir. Əsas səbəb odur ki, tarix fənni imtahan siyahısına daxil olmadığı üçün ona maraq zəifdir. Şagirdlər çox zaman yalnız qiymət üçün öyrənir, dərin anlayışa yönəlmir. İmtahan komponentinin əlavə olunması isə bu fənnin statusunu və motivasiya səviyyəsini yüksəldər, dərs keyfiyyətinə bilavasitə təsir edər”.
Ekspertin sözlərinə görə, beynəlxalq təcrübədə tarix fənni bir çox ölkələrdə vətəndaşlıq şüurunun formalaşmasının əsas vasitəsi kimi qəbul olunur:
“Məsələn, Estoniyada 9-cu sinif buraxılış imtahanlarında “Tarix və Cəmiyyət” bölməsi məcburi komponentdir. Türkiyədə 8-ci sinifdə keçirilən LGS imtahanında “T.C. İnkılap Tarixi və Atatürkçülük” ayrıca hissə kimi yer alır. Polşada isə tarix biliklərinin yoxlanılması yalnız faktların əzbərlənməsi ilə deyil, analitik düşüncə və mənbə oxuma bacarığı ilə ölçülür. Azərbaycan üçün bu təcrübələrin uyğunlaşdırılması həm milli ideoloji təhlükəsizlik, həm də tədris keyfiyyətinin artımı baxımından məqsədəuyğundur. Əgər Azərbaycan tarixi 9-cu sinif imtahanına əlavə olunsa, bu addım bir neçə mühüm nəticə doğura bilər. Birincisi, məktəblərdə tarix dərslərinin tədris keyfiyyəti yüksələr, müəllimlər dərsə daha məsuliyyətlə yanaşar, interaktiv metodlar — xəritə üzərində təhlil, sənəd oxuma, müzakirə, debat kimi üsullar geniş tətbiq olunar. İkincisi, şagirdlərdə milli kimlik və vətəndaş məsuliyyəti formalaşar, bu isə “Məktəbdən vətəndaşlığa keçid” mərhələsində ideoloji sabitlik baxımından çox vacibdir. Üçüncüsü, bu fənnin qiymətləndirməyə daxil edilməsi DİM-in kompetensiya əsaslı qiymətləndirmə yanaşması ilə uzlaşar və şagirdlərdə təkcə bilik yox, həm də təhlil bacarığını ölçməyə imkan verər. Lakin təhlil göstərir ki, belə bir qərarın reallaşması üçün ilkin şərtlər gücləndirilməlidir”.
Ekspert diqqətə çatdırıb ki, hazırda bəzi region məktəblərində tarix fənninə ayrılan həftəlik saat 1–2 ilə məhduddur, laborator və interaktiv resurslar kifayət qədər deyil, müəllimlərin 37 faizi müasir tədris metodlarını tətbiq etməkdə çətinlik çəkir:
“Bu vəziyyətdə fənnin imtahana salınması əvvəlcə bərabər hazırlıq imkanlarının yaradılmasını tələb edir. Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə son illər həyata keçirdiyi “Yeni tarix dərslikləri konsepsiyası”, “Rəqəmsal tədris resursları platforması” və “Tədrisdə 3D tarixi məkanlar” layihələri bu boşluğu aradan qaldırmağa yönəlmiş mütərəqqi addımlardır və onların təsiri artıq bəzi məktəblərdə özünü göstərir. Bu addımın mənfi tərəfi şagirdlərin imtahan yükünün artması və psixoloji gərginliyin yüksəlməsi ola bilər. Hazırda 9-cu sinifdə şagirdlər Azərbaycan dili, riyaziyyat və xarici dildən imtahan verirlər. Dördüncü fənnin əlavə olunması müəyyən narahatlıq yarada bilər. Amma əgər bu dəyişiklik mərhələli şəkildə — əvvəl pilot məktəblərdə, sonra ümumi tətbiq formasında həyata keçirilsə, keçid dövrü daha asan keçər. Nazirlik bu təcrübəni artıq digər sahələrdə, məsələn, “STEAM təhsilinin mərhələli tətbiqi” modelində uğurla sınaqdan keçirib və nəticələr müsbət olub. Azərbaycan tarixi fənninin imtahana salınması həm də şagirdlərin elmi marağını və analitik düşüncəsini gücləndirər. Çünki tarix faktlarla yanaşı səbəb-nəticə əlaqələrinin öyrənilməsini tələb edir. Bu fənnin imtahana daxil edilməsi tədrisə məzmunlu dönüş gətirər: sadəcə əzbərləmə yox, hadisələrin mahiyyətini anlama, mənbələri təhlil etmə və nəticə çıxarma bacarığı önə çıxar. Bununla da tarix fənni “informativ fənn”dən “tədqiqat yönümlü fənn”ə çevrilər”.
K.Əsədov deyib ki, Elm və Təhsil Nazirliyinin bu istiqamətdə atdığı addımlar müsbət qiymətləndirilməlidir:
“Nazirliyin tədris proqramlarını tədricən yeniləməsi, tarix müəllimlərinin ixtisasartırma təlimlərini gücləndirməsi, məktəblərdə “Milli tarix şüuru” layihəsinin həyata keçirilməsi, həmçinin “Beynəlxalq Yaşıl STEAM Festivalı” kimi tədbirlərdə tarixi mövzuların inteqrasiyası göstərir ki, bu addım təkcə imtahan məsələsi deyil, geniş düşünülmüş təhsil strategiyasının tərkib hissəsidir. Hesab edirəm ki, 9-cu sinif imtahanına Azərbaycan tarixinin əlavə olunması həm milli maraqlara, həm təhsil qanunvericiliyinə, həm də beynəlxalq pedaqoji təcrübəyə uyğun addım olardı. Bu qərar təhsilin yalnız bilik ötürən sistemdən vətəndaş yetişdirən, düşünməyi öyrədən müasir formaya keçidini sürətləndirəcək. Əgər bu model düzgün planlaşdırılsa və mərhələli şəkildə tətbiq olunsa, ölkədə həm tarix tədrisinin səviyyəsi, həm də milli-mənəvi dəyərlərə sadiq gənc nəsil yetişdirilməsi baxımından keyfiyyətli dəyişiklik baş verəcək. Bu isə Elm və Təhsil Nazirliyinin strateji baxımdan ən uğurlu və uzaqgörən təşəbbüslərindən biri kimi dəyərləndirilə bilər”.
Leyla Turan
Demokrat.az
