Hindistan Ermənistana raket qurğuları- “Pinaka” yaylım atəşi sistemi və “Akash” adlı radarlarla təchiz olunmuş Yer-Hava silahları göndərib. Hindistanın bu addımı Cənubi Qafqazda hərbi balansı dəyişdirmək cəhdi kimi rəsmi Bakının haqlı narazılığına səbəb olmaqla yanaşı, beynəlxalq münasibətlərdə də yeni neqativ dinamika kimi çıxış edir. Odur ki, Hindistanın bu qərarının səbəbləri və mümkün nəticələri diqqətlə təhlil edilməlidir.
Hindistanın Ermənistana hərbi dəstəyi bir neçə əsas motivasiya ilə izah edilə bilər. İlk növbədə yadda saxlamaq vacibdir ki, Hindistan beynəlxalq münasibətlərdə “böyük dövlət” olmaq arzusu ilə hərəkət edir. Coğrafi və demoqrafik şərtləri bir kənara qoysaq, bu iddia Hindistanın potensialı ilə o qədər də üst-üstə düşmür. Bununla belə, Ermənistana silah satmaqla Hindistan Cənubi Qafqaz regionunda yeni akter olduğunu, strateji baxımdan dağılmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qaldığı artıq rəsmi bəyanatlara mövzu olan Ermənistana qahmar çıxmaqla regional güclərlə rəqabətə girdiyini nümayiş etdirməyə çalışır. Görünür, bu bölgəyə təsir göstərmək Hindistanın qlobal miqyasda mövqelərini gücləndirmək planlarının bir hissəsi, Ermənistana silah tədarükü isə bu strategiyanı həyata keçirmək üçün bir vasitədir. Bu məsələdə Fransanın təsiri də göz önündədir. Hindistan-Fransa tərəfdaşlığı Hindistanın Ermənistanın himayəçiləri sırasına daxil olmasında əsas rol oynayan amillərdən biridir. Heç kimə sir deyil ki, Fransa uzun müddətdir ki, Ermənistanın əsas dəstəkçilərindən biridir və bu əlaqələr Hindistanın qərarlarına dolayı yolla təsir edə bilər. Hindistan ermənilərə raket verməklə təkcə Fransaya yox, eləcə də başda ABŞ olmaqla bütünlükdə “kollektiv Qərb”ə yarınmaq istəyir.
Lakin bu addımın əks effektləri Hindistan üçün daha böyük olacaq.
Əvvəla, Hindistanın qərarını Pakistanla olan rəqabəti kontekstində nəzərdən keçirəndə, bu addım Hindistana öz regionunda yeni gərginliklərlə üz-üzə qoyacaq. Pakistanın Azərbaycanın yanında yer alması və Azərbaycanla dərin hərbi-diplomatik əlaqələr qurması Hindistanın Ermənistana yaxınlaşmasına təkan verən amildir. Öz regionunda Pakistanla bəzən eskalasiya həddinə çatan problemlər yaşayan Hindistan Ermənistana hərbi dəstək verməklə nifaqın miqyasını böyütmüş olur.
Bundan əlavə, Hindistanın bu addımı Çinin bölgədə artan iqtisadi təsirinə qarşı bir cavab olaraq qiymətləndirilə bilər. Qərb ölkələrinin Çinə qarşı güclənən etimadsızlığından Hindistan hər zaman faydalanmağa çalışır. Odur ki, Çinin Cənubi Qafqazda da təsirini məhdudlaşdırmağa çalışaraq, öz mövqelərini gücləndirmək istəyir. Bu “məntiq” bir daha təsdiq edir ki, Ermənistana silah tədarükü Hindistanın Qərbin dəstəyini qazanmaq və Çinə qarşı özünü “alternativ qüvvə” kimi təqdim etmək niyyəti güdür.
Nəhayət, Fransa kimi Hindistan da anti-Rusiya meyillərinin gücləndiyi Ermənistanda “Moskvadan boşalan yeri” tutmağa çalışır.
Əlbəttə, silah ixracının iqtisadi tərəfləri də mütləq nəzərə alınmalıdır. Hindistan dünyanın ikinci ən böyük silah idxalçısı sayılır və bu sahədə yeni bazarlar axtarır. Ermənistanın Rusiyadan hərbi asılılığını azaltmaq yönündə atdığı addımlar Hindistan üçün yeni bir bazar yaradır.
Lakin “Ermənistan bazarı” Cənubi Qafqazda sülh və əməkdaşlıq perspektivini risk altında qoyur. Yeni silahlar əldə etmək Ermənistanın daha aqressiv mövqe sərgiləməsinə şərait yaradacaq, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsinin həllini çətinləşdirəcək. Deməli, Hindistanın bu hərəkəti regional sabitliyə töhfə vermək əvəzinə, daha böyük qeyri-sabitliyə səbəb ola bilər.
Bəs, “Vasudhaiva Kutumbakam” fəlsəfəsi?
Axı Hindistan “Dünya bir ailədir” prinsipini əsas götürdüyünü iddia edir və özünü beynəlxalq ictimaiyyətə sülh və əməkdaşlığı təşviq edən bir ölkə kimi təbliğ edirdi?
Bəli, Hindistanın bu qərarı onun üçün uzunmüddətli perspektivdə həm regionda, həm də beynəlxalq səviyyədə mənfi nəticələrə gətirib çıxaracaq. İlk növbədə, Azərbaycanın da liderlərindən biri olduğu Qoşulmama Hərəkatı ölkələrinin Hindistana etimadı sarsılacaq. Qoşulmala Hərəkatı münaqişələrə qərəzsiz yanaşma və ədalətli vasitəçilik prinsiplərini təşviq edir. Azərbaycan isə bu hərəkatın aparıcı dövlətlərindən biridir. Hindistanın Ermənistana hərbi dəstəyi, hərəkatın məqsədlərinə və prinsiplərinə ziddir və rəsmi Bakını Hindistanın bu platformadan xaric edilməsi üçün təşəbbüslər ortaya qoymağa sövq edir.
Taleh Şahsuvarlı
Hindistanın Ermənistana hərbi dəstəyi bir neçə əsas motivasiya ilə izah edilə bilər. İlk növbədə yadda saxlamaq vacibdir ki, Hindistan beynəlxalq münasibətlərdə “böyük dövlət” olmaq arzusu ilə hərəkət edir. Coğrafi və demoqrafik şərtləri bir kənara qoysaq, bu iddia Hindistanın potensialı ilə o qədər də üst-üstə düşmür. Bununla belə, Ermənistana silah satmaqla Hindistan Cənubi Qafqaz regionunda yeni akter olduğunu, strateji baxımdan dağılmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qaldığı artıq rəsmi bəyanatlara mövzu olan Ermənistana qahmar çıxmaqla regional güclərlə rəqabətə girdiyini nümayiş etdirməyə çalışır. Görünür, bu bölgəyə təsir göstərmək Hindistanın qlobal miqyasda mövqelərini gücləndirmək planlarının bir hissəsi, Ermənistana silah tədarükü isə bu strategiyanı həyata keçirmək üçün bir vasitədir. Bu məsələdə Fransanın təsiri də göz önündədir. Hindistan-Fransa tərəfdaşlığı Hindistanın Ermənistanın himayəçiləri sırasına daxil olmasında əsas rol oynayan amillərdən biridir. Heç kimə sir deyil ki, Fransa uzun müddətdir ki, Ermənistanın əsas dəstəkçilərindən biridir və bu əlaqələr Hindistanın qərarlarına dolayı yolla təsir edə bilər. Hindistan ermənilərə raket verməklə təkcə Fransaya yox, eləcə də başda ABŞ olmaqla bütünlükdə “kollektiv Qərb”ə yarınmaq istəyir.
Lakin bu addımın əks effektləri Hindistan üçün daha böyük olacaq.
Əvvəla, Hindistanın qərarını Pakistanla olan rəqabəti kontekstində nəzərdən keçirəndə, bu addım Hindistana öz regionunda yeni gərginliklərlə üz-üzə qoyacaq. Pakistanın Azərbaycanın yanında yer alması və Azərbaycanla dərin hərbi-diplomatik əlaqələr qurması Hindistanın Ermənistana yaxınlaşmasına təkan verən amildir. Öz regionunda Pakistanla bəzən eskalasiya həddinə çatan problemlər yaşayan Hindistan Ermənistana hərbi dəstək verməklə nifaqın miqyasını böyütmüş olur.
Bundan əlavə, Hindistanın bu addımı Çinin bölgədə artan iqtisadi təsirinə qarşı bir cavab olaraq qiymətləndirilə bilər. Qərb ölkələrinin Çinə qarşı güclənən etimadsızlığından Hindistan hər zaman faydalanmağa çalışır. Odur ki, Çinin Cənubi Qafqazda da təsirini məhdudlaşdırmağa çalışaraq, öz mövqelərini gücləndirmək istəyir. Bu “məntiq” bir daha təsdiq edir ki, Ermənistana silah tədarükü Hindistanın Qərbin dəstəyini qazanmaq və Çinə qarşı özünü “alternativ qüvvə” kimi təqdim etmək niyyəti güdür.
Nəhayət, Fransa kimi Hindistan da anti-Rusiya meyillərinin gücləndiyi Ermənistanda “Moskvadan boşalan yeri” tutmağa çalışır.
Əlbəttə, silah ixracının iqtisadi tərəfləri də mütləq nəzərə alınmalıdır. Hindistan dünyanın ikinci ən böyük silah idxalçısı sayılır və bu sahədə yeni bazarlar axtarır. Ermənistanın Rusiyadan hərbi asılılığını azaltmaq yönündə atdığı addımlar Hindistan üçün yeni bir bazar yaradır.
Lakin “Ermənistan bazarı” Cənubi Qafqazda sülh və əməkdaşlıq perspektivini risk altında qoyur. Yeni silahlar əldə etmək Ermənistanın daha aqressiv mövqe sərgiləməsinə şərait yaradacaq, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsinin həllini çətinləşdirəcək. Deməli, Hindistanın bu hərəkəti regional sabitliyə töhfə vermək əvəzinə, daha böyük qeyri-sabitliyə səbəb ola bilər.
Bəs, “Vasudhaiva Kutumbakam” fəlsəfəsi?
Axı Hindistan “Dünya bir ailədir” prinsipini əsas götürdüyünü iddia edir və özünü beynəlxalq ictimaiyyətə sülh və əməkdaşlığı təşviq edən bir ölkə kimi təbliğ edirdi?
Bəli, Hindistanın bu qərarı onun üçün uzunmüddətli perspektivdə həm regionda, həm də beynəlxalq səviyyədə mənfi nəticələrə gətirib çıxaracaq. İlk növbədə, Azərbaycanın da liderlərindən biri olduğu Qoşulmama Hərəkatı ölkələrinin Hindistana etimadı sarsılacaq. Qoşulmala Hərəkatı münaqişələrə qərəzsiz yanaşma və ədalətli vasitəçilik prinsiplərini təşviq edir. Azərbaycan isə bu hərəkatın aparıcı dövlətlərindən biridir. Hindistanın Ermənistana hərbi dəstəyi, hərəkatın məqsədlərinə və prinsiplərinə ziddir və rəsmi Bakını Hindistanın bu platformadan xaric edilməsi üçün təşəbbüslər ortaya qoymağa sövq edir.
Taleh Şahsuvarlı
