Məlum olduğu kimi, bü gün bir çox ölkədə Beynəlxalq Pi Günü qeyd olunur.
Demokrat.az Yeniavaz.com-a istinadən xəbər verir ki, Pi Günü məşhur Pi sabitinin şərəfinə hər il mart ayının 14-də qeyd olunur. Bunun səbəbi isə bu günün 3/14 (3-cü ayın 14-cü günü) kimi yazılması və bunun Pi-nin təqribən aldığı ədədə oxşamasıdır.
Bildiyimiz kimi, Pi ədədi çevrənin uzunluğunun onun diametri ilə nisbətinə bərabər olan riyazi sabitdir. Pi ədədinin ən çox istifadə olunan qiyməti 3,14-dür. Əslində isə Pi 3,141592653589793238462643383... kimi davam edən və sonu məlum olmayan ədəddir.
Pi Gününün ilk dəfə rəsmi və ya kütləvi qeyd olunması Larri Şou adlı amerikalı fizik tərəfindən başladılıb. Bu gün 1988-ci ildə Şounun fizik olaraq işlədiyi San Fransisko Eksploratorium muzeyində qeyd olunub. 12 mart 2009-cu ildə isə ABŞ Nümayəndələr Məclisi 14 mart tarixini Beynəlxalq Pi Günü elan edib.
Pi Günü daha çox ABŞ-də qeyd olunur və riyaziyyat həvəskarları bu günü müxtəlif tədbirlərlə, o cümlədən dairə ilə bağlı mövzularla, riyaziyyat yarışmaları və hətta piroq yeməklə qeyd edirlər.
Pi ədədi riyaziyyat, fizika, mühəndislik və hətta təbiətdə geniş istifadə olunur. O, tamamilə irrasional və transsendentdir, yəni heç bir rasionallıq qaydasına tabe deyil və heç bir cəbri tənliyin kökü ola bilməz. Bu xüsusiyyətlər Pi-ni sirli və möcüzəvi edir.
Pi ədədi sonsuz və qeyri-dövri (yəni, heç bir hissəsi təkrarlanmayan) onluq kəsrə malikdir. Ancaq maraqlı bir fakt var ki, Pi ədədi içində müəyyən naxışlar və ya gözlənilməz ardıcıllıqlar ortaya çıxır.
Məsələn, Pi ədədində vergüldən sonra 762-ci rəqəmdən başlayaraq 6 dənə 9 rəqəmi ardıcıl gəlir. Bu ardıcıllıq "Feynman nöqtəsi" adlanır və təkrar olunur. Yəni, növbəti 762-ci rəqəmdən sonra yenə 6 dənə 9 rəqəmi ardıcıl gəlir.
Bu, Pi ədədinin qeyri-dövri olmasına baxmayaraq, içində təsadüfi şəkildə belə bir naxışın ortaya çıxmasıdır. Fizik Riçard Feynman bir dəfə zarafatla deyib ki, əgər o, Pi ədədini əzbər söyləməli olsa, bu 9-luq hissəyə çatıb "vəssalam, Pi burada bitdi" deyərdi.
Əksər riyaziyyatçılar belə hesab edirlər ki, bu bir qanunauyğunluq deyil, sadəcə təsadüfi bir hadisədir.
Pi irrasional və sonsuz olduğuna görə, onun rəqəmləri içində hər hansı bir ardıcıllıq (ad, doğum tarixi, telefon nömrəsi və s.) tapmaq mümkündür. Məsələn, NASA alimləri Pi-nin ilk trilyonlarla rəqəmi içində öz adlarını axtarmaq üçün proqramlar yazıblar.
2019-cu ildə “Google” şirkətində işləyən, Yaponiyadan olan Emma Haruka İvao “Google Cloud” istifadə edərək Pi-nin 31,4 trilyonuncu rəqəmini hesablayıb. Bu əvvəlki 22 trilyon rəqəmi üstələyərək yeni rekord olub. Bu rekord 2020-ci ildə 50 trilyon rəqəm hesablayan Timoti Mallikan tərəfindən yenilənib. O, 2022-ci ildə 100 trilyon rəqəmlə öz rekordunu yeniləyib. Rekord 2024-cü ildə yaddaş qurğuları (SSD) istehsalı ilə məşğul olan ABŞ-nin məşhur “Solidigm” şirkəti tərəfindən yenilənib. Şirkətin əməkdaşları Pi ədədində təxminən 105 trilyon rəqəmin ardıcıllıqla düzülüşünü müəyyən edə biliblər.
Pi Günü ilə bağlı maraqlı məqmlardan biri də odur ki, bu gün – 14 mart həm də Albert Eynşteynin doğum günüdür. Bundan başqa, 14 mart Stiven Hokinqin də vəfat etdiyi gündür.
Pi ədədindəki rəqəmlərin sonu bilinmədiyi üçün onu əzbər demək də mümkün deyil. Lakin, Yaponiyadan olan Akira Haraguçi adlı şəxs 100 000 rəqəmli Pi ədədini 16 saat ərzində əzbər söyləyərək dünya rekordu vurub.
Eyni zamanda qeyd edək ki, Pi ədədi yalnız riyaziyyat və həndəsədə yox, kvant mexanikasında, ehtimal nəzəriyyəsində, dalğa funksiyalarında və hətta qara dəlik tənliklərində də istifadə olunur.
Kosmik missiyalar üçün çox yüksək dəqiqlik tələb olunsa da, NASA riyaziyyatçıları sadəcə 15 rəqəmli Pi (3,141592653589793) istifadə etməyin kifayət etdiyini deyirlər. Çünki bundan artıq rəqəmlər praktiki hesablamalara ciddi təsir etmir.
Hətta bəzi riyaziyyat həvəskarları Pi-nin ilk 144 rəqəmini toplayaraq 666 nəticəsini əldə ediblər. Bəzi insanlar bunu "şeytani əlaqə" kimi şərh edirlər. Lakin alimlərin fikirincə bu, sadəcə təsadüfi bir hadisədir.
Pi ədədinin təxmini dəyəri 4 000 il əvvəl qədim Babil və Misirdə istifadə olunurdu. Babillilər onu 3,125, misirlilər isə 3,16 kimi qəbul edirdilər. Yunan riyaziyyatçısı Arximed isə Pi üçün ən dəqiq dəyərlərdən birini hesablamağa nail olub – 3,14 ilə 3,142 arasında.
Demokrat.az Yeniavaz.com-a istinadən xəbər verir ki, Pi Günü məşhur Pi sabitinin şərəfinə hər il mart ayının 14-də qeyd olunur. Bunun səbəbi isə bu günün 3/14 (3-cü ayın 14-cü günü) kimi yazılması və bunun Pi-nin təqribən aldığı ədədə oxşamasıdır.
Bildiyimiz kimi, Pi ədədi çevrənin uzunluğunun onun diametri ilə nisbətinə bərabər olan riyazi sabitdir. Pi ədədinin ən çox istifadə olunan qiyməti 3,14-dür. Əslində isə Pi 3,141592653589793238462643383... kimi davam edən və sonu məlum olmayan ədəddir.
Pi Gününün ilk dəfə rəsmi və ya kütləvi qeyd olunması Larri Şou adlı amerikalı fizik tərəfindən başladılıb. Bu gün 1988-ci ildə Şounun fizik olaraq işlədiyi San Fransisko Eksploratorium muzeyində qeyd olunub. 12 mart 2009-cu ildə isə ABŞ Nümayəndələr Məclisi 14 mart tarixini Beynəlxalq Pi Günü elan edib.
Pi Günü daha çox ABŞ-də qeyd olunur və riyaziyyat həvəskarları bu günü müxtəlif tədbirlərlə, o cümlədən dairə ilə bağlı mövzularla, riyaziyyat yarışmaları və hətta piroq yeməklə qeyd edirlər.
Pi ədədi riyaziyyat, fizika, mühəndislik və hətta təbiətdə geniş istifadə olunur. O, tamamilə irrasional və transsendentdir, yəni heç bir rasionallıq qaydasına tabe deyil və heç bir cəbri tənliyin kökü ola bilməz. Bu xüsusiyyətlər Pi-ni sirli və möcüzəvi edir.
Pi ədədi sonsuz və qeyri-dövri (yəni, heç bir hissəsi təkrarlanmayan) onluq kəsrə malikdir. Ancaq maraqlı bir fakt var ki, Pi ədədi içində müəyyən naxışlar və ya gözlənilməz ardıcıllıqlar ortaya çıxır.
Məsələn, Pi ədədində vergüldən sonra 762-ci rəqəmdən başlayaraq 6 dənə 9 rəqəmi ardıcıl gəlir. Bu ardıcıllıq "Feynman nöqtəsi" adlanır və təkrar olunur. Yəni, növbəti 762-ci rəqəmdən sonra yenə 6 dənə 9 rəqəmi ardıcıl gəlir.
Bu, Pi ədədinin qeyri-dövri olmasına baxmayaraq, içində təsadüfi şəkildə belə bir naxışın ortaya çıxmasıdır. Fizik Riçard Feynman bir dəfə zarafatla deyib ki, əgər o, Pi ədədini əzbər söyləməli olsa, bu 9-luq hissəyə çatıb "vəssalam, Pi burada bitdi" deyərdi.
Əksər riyaziyyatçılar belə hesab edirlər ki, bu bir qanunauyğunluq deyil, sadəcə təsadüfi bir hadisədir.
Pi irrasional və sonsuz olduğuna görə, onun rəqəmləri içində hər hansı bir ardıcıllıq (ad, doğum tarixi, telefon nömrəsi və s.) tapmaq mümkündür. Məsələn, NASA alimləri Pi-nin ilk trilyonlarla rəqəmi içində öz adlarını axtarmaq üçün proqramlar yazıblar.
2019-cu ildə “Google” şirkətində işləyən, Yaponiyadan olan Emma Haruka İvao “Google Cloud” istifadə edərək Pi-nin 31,4 trilyonuncu rəqəmini hesablayıb. Bu əvvəlki 22 trilyon rəqəmi üstələyərək yeni rekord olub. Bu rekord 2020-ci ildə 50 trilyon rəqəm hesablayan Timoti Mallikan tərəfindən yenilənib. O, 2022-ci ildə 100 trilyon rəqəmlə öz rekordunu yeniləyib. Rekord 2024-cü ildə yaddaş qurğuları (SSD) istehsalı ilə məşğul olan ABŞ-nin məşhur “Solidigm” şirkəti tərəfindən yenilənib. Şirkətin əməkdaşları Pi ədədində təxminən 105 trilyon rəqəmin ardıcıllıqla düzülüşünü müəyyən edə biliblər.
Pi Günü ilə bağlı maraqlı məqmlardan biri də odur ki, bu gün – 14 mart həm də Albert Eynşteynin doğum günüdür. Bundan başqa, 14 mart Stiven Hokinqin də vəfat etdiyi gündür.
Pi ədədindəki rəqəmlərin sonu bilinmədiyi üçün onu əzbər demək də mümkün deyil. Lakin, Yaponiyadan olan Akira Haraguçi adlı şəxs 100 000 rəqəmli Pi ədədini 16 saat ərzində əzbər söyləyərək dünya rekordu vurub.
Eyni zamanda qeyd edək ki, Pi ədədi yalnız riyaziyyat və həndəsədə yox, kvant mexanikasında, ehtimal nəzəriyyəsində, dalğa funksiyalarında və hətta qara dəlik tənliklərində də istifadə olunur.
Kosmik missiyalar üçün çox yüksək dəqiqlik tələb olunsa da, NASA riyaziyyatçıları sadəcə 15 rəqəmli Pi (3,141592653589793) istifadə etməyin kifayət etdiyini deyirlər. Çünki bundan artıq rəqəmlər praktiki hesablamalara ciddi təsir etmir.
Hətta bəzi riyaziyyat həvəskarları Pi-nin ilk 144 rəqəmini toplayaraq 666 nəticəsini əldə ediblər. Bəzi insanlar bunu "şeytani əlaqə" kimi şərh edirlər. Lakin alimlərin fikirincə bu, sadəcə təsadüfi bir hadisədir.
Pi ədədinin təxmini dəyəri 4 000 il əvvəl qədim Babil və Misirdə istifadə olunurdu. Babillilər onu 3,125, misirlilər isə 3,16 kimi qəbul edirdilər. Yunan riyaziyyatçısı Arximed isə Pi üçün ən dəqiq dəyərlərdən birini hesablamağa nail olub – 3,14 ilə 3,142 arasında.
