"Məktəblərdə psixoloq çatışmazlığı və uşaqlarla fərdi işləyə biləcək mütəxəssislərin olmaması təhsil sistemində ciddi boşluqlardan biridir. Təhsil yalnız akademik biliklərin ötürülməsi ilə məhdudlaşmır, şagirdlərin psixoloji sağlamlığı, emosional dayanıqlılığı və sosial adaptasiya qabiliyyətləri də təhsil prosesinin ayrılmaz hissəsidir. Psixoloqların və digər mütəxəssislərin məktəblərdə olması uşaqların bu sahələrdə dəstəklənməsi üçün zəruridir".
Bu sözləri Demokrat.az-a açıqlamasında təhsil məsələləri üzrə ekspert Kamran Əsədov deyib.
"Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” qanununda hər bir şagirdin sağlam təhsil mühitində təhsil almaq hüququ qeyd olunur. Bu hüquq, yalnız fiziki təhlükəsizliklə deyil, həm də psixoloji rifahla təmin olunmalıdır.
“Uşaq hüquqları haqqında” Qanunun 15-ci maddəsi də göstərir ki, uşaqların psixi sağlamlığının qorunması və onların tam inkişafı üçün şərait yaradılmalıdır. Lakin praktikada bu tələblər çox vaxt yerinə yetirilmir.
Statistik məlumatlar Azərbaycanda məktəblərdə psixoloqların çatışmazlığının miqyasını aydın şəkildə göstərir. Təhsil müəssisələrində çalışan psixoloqların sayı tələb olunan normadan dəfələrlə azdır. Təhsil Nazirliyinin məlumatlarına əsasən, hazırda bir psixoloq təxminən 600-700 şagirdə xidmət göstərir. Bu rəqəm beynəlxalq standartlardan, məsələn, ABŞ Milli Psixoloqlar Assosiasiyasının tövsiyə etdiyi bir psixoloqa düşən 250 şagird normativindən xeyli yüksəkdir. Bu da o deməkdir ki, mövcud psixoloqların iş yükü həddindən artıq ağırdır və onların effektiv işləmə qabiliyyəti məhdudlaşır".
Ekspert bildirib ki, dünya təcrübəsinə baxdıqda, məktəblərdə psixoloq və digər mütəxəssislərin olması təhsil prosesinə böyük müsbət təsir göstərir:
"Məsələn, Finlandiya və Norveç kimi ölkələrdə hər məktəbdə bir neçə psixoloq və sosial işçi fəaliyyət göstərir. Onlar yalnız problem yaşayan uşaqlarla deyil, həm də normal inkişaf edən şagirdlərlə fərdi və qrup işləri aparır. Bu ölkələrdə psixoloqlar təkcə emosional problemləri həll etmir, həm də uşaqların təhsil motivasiyasını artırır, sosial adaptasiya bacarıqlarını inkişaf etdirir. Məsələn, Finlandiyada psixoloqların iştirakı ilə məktəbdaxili zorakılıq halları 30%-dən çox azalmışdır.
Məktəb psixoloqlarının rolu yalnız şagirdlərin problemlərini həll etməklə məhdudlaşmır. Onlar, həmçinin, müəllimlərə və valideynlərə psixoloji dəstək və məsləhət verir, təhsil prosesində emosional balansın qorunmasına kömək edir. Təcrübə göstərir ki, psixoloji dəstəyi olan məktəblərdə şagirdlərin akademik göstəriciləri və davamiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşır".
Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda mövcud problemlərin həlli üçün təhsil sistemində bir sıra fundamental islahatlar aparılmalıdır:
"İlk növbədə, işsiz qalan psixoloqların məktəblərdə işlə təmin olunması üçün xüsusi proqramlar hazırlanmalıdır. Hazırda minlərlə təlim keçmiş psixoloq işsiz qalır, halbuki onların bilik və bacarıqları təhsil sistemində böyük fayda verə bilər. Bu məqsədlə psixoloqların işə qəbul prosedurları təkmilləşdirilməli və məktəblərdə psixoloji xidmətlərin sayı artırılmalıdır.
Eyni zamanda, mövcud psixoloqların peşəkar inkişafı üçün mütəmadi təlimlər və beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan proqramlar təşkil edilməlidir. Təhsil Nazirliyi və aidiyyəti qurumlar psixoloji xidmətlərin standartlarını müəyyən etməli və onların keyfiyyətinə nəzarət etməlidir. Məktəblərdə yalnız psixoloqlar deyil, həm də xüsusi pedaqoqlar və sosial işçilər kimi fərdi işləyə biləcək mütəxəssislərin sayı artırılmalıdır".
O qeyd edib ki, psixoloji xidmətlərin təkmilləşdirilməsi üçün maliyyə vəsaitlərinin artırılması da vacibdir:
"Dövlət büdcəsindən bu sahəyə daha çox vəsait ayrılmalı, psixoloqların və digər mütəxəssislərin əməkhaqları onların motivasiyasını təmin edəcək səviyyədə olmalıdır. Bundan əlavə, məktəblərdə müasir diaqnostik vasitələrin tətbiqi təmin edilməlidir ki, psixoloqlar daha dəqiq diaqnozlar qoya bilsin və effektiv müdaxilələr həyata keçirə bilsinlər.
Maarifləndirmə tədbirləri də bu prosesin ayrılmaz hissəsidir. Valideynlər, müəllimlər və ictimaiyyət arasında psixoloji dəstəyin əhəmiyyəti barədə məlumatlandırma kampaniyaları aparılmalıdır. Valideynlərə uşaqların psixoloji sağlamlığının akademik göstəricilər qədər vacib olduğu izah edilməlidir. Çünki bəzi hallarda valideynlər və hətta məktəb rəhbərliyi psixoloji xidmətlərə lazımi diqqət göstərmir və bu xidmətləri prioritet hesab etmir.
Məktəblərdə psixoloji xidmətlərin inkişaf etdirilməsi yalnız fərdi problemlərin həllinə deyil, həm də cəmiyyətin gələcək rifahına töhfə verəcək. Psixoloji dəstəklə təmin olunmuş sağlam bir təhsil mühiti uşaqların emosional dayanıqlığını artıracaq, onların sosial və peşəkar həyatda uğur qazanmasına şərait yaradacaq. Bu istiqamətdə atılacaq hər bir addım cəmiyyətin uzunmüddətli inkişafı üçün mühüm bir investisiya olacaq".
Əfsanə Kamal
Demokrat.az
Bu sözləri Demokrat.az-a açıqlamasında təhsil məsələləri üzrə ekspert Kamran Əsədov deyib.
"Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” qanununda hər bir şagirdin sağlam təhsil mühitində təhsil almaq hüququ qeyd olunur. Bu hüquq, yalnız fiziki təhlükəsizliklə deyil, həm də psixoloji rifahla təmin olunmalıdır.
“Uşaq hüquqları haqqında” Qanunun 15-ci maddəsi də göstərir ki, uşaqların psixi sağlamlığının qorunması və onların tam inkişafı üçün şərait yaradılmalıdır. Lakin praktikada bu tələblər çox vaxt yerinə yetirilmir.
Statistik məlumatlar Azərbaycanda məktəblərdə psixoloqların çatışmazlığının miqyasını aydın şəkildə göstərir. Təhsil müəssisələrində çalışan psixoloqların sayı tələb olunan normadan dəfələrlə azdır. Təhsil Nazirliyinin məlumatlarına əsasən, hazırda bir psixoloq təxminən 600-700 şagirdə xidmət göstərir. Bu rəqəm beynəlxalq standartlardan, məsələn, ABŞ Milli Psixoloqlar Assosiasiyasının tövsiyə etdiyi bir psixoloqa düşən 250 şagird normativindən xeyli yüksəkdir. Bu da o deməkdir ki, mövcud psixoloqların iş yükü həddindən artıq ağırdır və onların effektiv işləmə qabiliyyəti məhdudlaşır".
Ekspert bildirib ki, dünya təcrübəsinə baxdıqda, məktəblərdə psixoloq və digər mütəxəssislərin olması təhsil prosesinə böyük müsbət təsir göstərir:
"Məsələn, Finlandiya və Norveç kimi ölkələrdə hər məktəbdə bir neçə psixoloq və sosial işçi fəaliyyət göstərir. Onlar yalnız problem yaşayan uşaqlarla deyil, həm də normal inkişaf edən şagirdlərlə fərdi və qrup işləri aparır. Bu ölkələrdə psixoloqlar təkcə emosional problemləri həll etmir, həm də uşaqların təhsil motivasiyasını artırır, sosial adaptasiya bacarıqlarını inkişaf etdirir. Məsələn, Finlandiyada psixoloqların iştirakı ilə məktəbdaxili zorakılıq halları 30%-dən çox azalmışdır.
Məktəb psixoloqlarının rolu yalnız şagirdlərin problemlərini həll etməklə məhdudlaşmır. Onlar, həmçinin, müəllimlərə və valideynlərə psixoloji dəstək və məsləhət verir, təhsil prosesində emosional balansın qorunmasına kömək edir. Təcrübə göstərir ki, psixoloji dəstəyi olan məktəblərdə şagirdlərin akademik göstəriciləri və davamiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşır".
Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda mövcud problemlərin həlli üçün təhsil sistemində bir sıra fundamental islahatlar aparılmalıdır:
"İlk növbədə, işsiz qalan psixoloqların məktəblərdə işlə təmin olunması üçün xüsusi proqramlar hazırlanmalıdır. Hazırda minlərlə təlim keçmiş psixoloq işsiz qalır, halbuki onların bilik və bacarıqları təhsil sistemində böyük fayda verə bilər. Bu məqsədlə psixoloqların işə qəbul prosedurları təkmilləşdirilməli və məktəblərdə psixoloji xidmətlərin sayı artırılmalıdır.
Eyni zamanda, mövcud psixoloqların peşəkar inkişafı üçün mütəmadi təlimlər və beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan proqramlar təşkil edilməlidir. Təhsil Nazirliyi və aidiyyəti qurumlar psixoloji xidmətlərin standartlarını müəyyən etməli və onların keyfiyyətinə nəzarət etməlidir. Məktəblərdə yalnız psixoloqlar deyil, həm də xüsusi pedaqoqlar və sosial işçilər kimi fərdi işləyə biləcək mütəxəssislərin sayı artırılmalıdır".
O qeyd edib ki, psixoloji xidmətlərin təkmilləşdirilməsi üçün maliyyə vəsaitlərinin artırılması da vacibdir:
"Dövlət büdcəsindən bu sahəyə daha çox vəsait ayrılmalı, psixoloqların və digər mütəxəssislərin əməkhaqları onların motivasiyasını təmin edəcək səviyyədə olmalıdır. Bundan əlavə, məktəblərdə müasir diaqnostik vasitələrin tətbiqi təmin edilməlidir ki, psixoloqlar daha dəqiq diaqnozlar qoya bilsin və effektiv müdaxilələr həyata keçirə bilsinlər.
Maarifləndirmə tədbirləri də bu prosesin ayrılmaz hissəsidir. Valideynlər, müəllimlər və ictimaiyyət arasında psixoloji dəstəyin əhəmiyyəti barədə məlumatlandırma kampaniyaları aparılmalıdır. Valideynlərə uşaqların psixoloji sağlamlığının akademik göstəricilər qədər vacib olduğu izah edilməlidir. Çünki bəzi hallarda valideynlər və hətta məktəb rəhbərliyi psixoloji xidmətlərə lazımi diqqət göstərmir və bu xidmətləri prioritet hesab etmir.
Məktəblərdə psixoloji xidmətlərin inkişaf etdirilməsi yalnız fərdi problemlərin həllinə deyil, həm də cəmiyyətin gələcək rifahına töhfə verəcək. Psixoloji dəstəklə təmin olunmuş sağlam bir təhsil mühiti uşaqların emosional dayanıqlığını artıracaq, onların sosial və peşəkar həyatda uğur qazanmasına şərait yaradacaq. Bu istiqamətdə atılacaq hər bir addım cəmiyyətin uzunmüddətli inkişafı üçün mühüm bir investisiya olacaq".
Əfsanə Kamal
Demokrat.az
