Yupiterin peyki Qanimede köhnə dünyanın olmasının izlərini üzərində daşıyır. Kobe Universitetindən planet alimi Naoyuki Hirata xarici Günəş sistemindəki ən böyük toqquşma izlərindən birinə sahib olan Qanimed üzərində araşdırmalara davam edir.
Demokrat.az xəbər verir ki, təxminən 5000 km diametri ilə Merkuri ölçüsündə olan Qanimed Günəş sisteminin ən böyük təbii peykidir. 1610-cu ildə Qalileu Qaliley tərəfindən kəşf edilən peyk o vaxtdan bəri astronomların diqqətini çəkməyə davam edir.
Böyüklüyünə və şöhrətinə baxmayaraq, uzaqda olan Qanimed uzun müddət öz sirlərini qoruyub saxlayıb. Yupiterin peyklərinin Voyacer missiyaları tərəfindən yaxından şəkilləri çəkilənə qədər astronomlar peykin üzərindəki krater və kanyonlardan xəbərsiz olublar.
Peykin xüsusi bir bölgəsində yerləşən bir sıra uzun yivlər və çıxıntılar xüsusi maraq doğurur. Yeni qaya təbəqələrinin altındakı xətlərin yaşını və konsentrik quruluşunu nəzərə alaraq, onların Günəş sistemi yeni stabilləşməyə başlayanda baş vermiş toqquşmanın nəticəsi olduğu güman edilir.
"Yupiterin peykləri İo, Avropa, Qanimed və Kallistonun hamısının maraqlı fərdi xüsusiyyətləri var, lakin diqqətimi çəkən Qanimed üzərindəki bu yivlər oldu. Biz bilirik ki, bu xüsusiyyət təxminən 4 milyard il əvvəl asteroidin vurması nəticəsində əmələ gəlib. Ancaq biz bu təsirin nə qədər böyük olduğuna və peykə nə qədər təsir etdiyinə əmin deyildik", deyə Naoyuki Hirata bildirib.
Bir neçə il əvvəl Hirata və komandası zərbəyə səbəb olan meteoritin ölçüsünü və sürətini müəyyən etmək üçün bir sıra simulyasiyalar aparıblar. Komandanın işi nəticəsində asteroidin 150 kilometr diametrdə olduğu və peykin buzlu səthinə saniyədə 20 km sürətlə vurduğu müəyyən edilib.
66 milyon il əvvəl dinozavrların yox olmasına səbəb olan və Yerə dəyən qayanın diametrinin 10-15 kilometr olduğunu nəzərə alsaq, Qanimedlə toqquşan asteroidin həqiqətən də böyük olduğunu başa düşmək olar.
İki fərqli planet modelindən istifadə edilən sonrakı araşdırma toqquşmadan sonra peykdə səth materialının yenidən bölüşdürülməsinin ayın oxunu dəyişdirmək üçün kifayət edəcəyini göstərir.
Planetin yaranması əslində çox xaotik bir prosesdir. Günəş sisteminin tarixində toqquşmalar nəticəsində yırğalanan və ya yana dönən göy cisimləri demək olar ki, yoxdur.
Plutonun peyki Çaron kimi Qanimed də orbitində fırlanan Yupiterə gelgitlə bağlıdır və planetin kütləsi ilə öz kütləsi arasında güclü cazibə qüvvəsi ilə tormozlanır. Bu səbəbdən Yupiterdən baxan biri həmişə Qanumedin eyni üzünü görür.
Hiratanın modelləri nəhəng asteroidin peykin səthinə çırpılmasından cəmi bir minillik sonra, atılan qaya və buzun geri yağması kimi kütləsindəki incə dəyişikliklərin obyektin fırlanmasına və yeni mövqeyə kilidlənməsinə səbəb olduğuna dair güclü sübutlar təqdim edir.
Digər amillərin zamanla peykdə kütlə paylanmasına və beləliklə, qravitasiya təsirlərinə necə təsir göstərə biləcəyi ilə bağlı suallar var. Aşağıdakı maye okeanların yuxarıdakı qalın qabığa necə təsir edə biləcəyi ilə bağlı yeni mübahisələr var, çünki Qanimedin çox hissəsi hələ yüksək qətnamə ilə təsvir olunmayıb.
Yenə də bu qədim toqquşma Yupiterin peyklərinin formalaşması və Günəş sistemində material və enerjinin necə paylanmasının gələcək modelləri üçün bir model ola bilər.
Jalə
Demokrat.az
Demokrat.az xəbər verir ki, təxminən 5000 km diametri ilə Merkuri ölçüsündə olan Qanimed Günəş sisteminin ən böyük təbii peykidir. 1610-cu ildə Qalileu Qaliley tərəfindən kəşf edilən peyk o vaxtdan bəri astronomların diqqətini çəkməyə davam edir.
Böyüklüyünə və şöhrətinə baxmayaraq, uzaqda olan Qanimed uzun müddət öz sirlərini qoruyub saxlayıb. Yupiterin peyklərinin Voyacer missiyaları tərəfindən yaxından şəkilləri çəkilənə qədər astronomlar peykin üzərindəki krater və kanyonlardan xəbərsiz olublar.
Peykin xüsusi bir bölgəsində yerləşən bir sıra uzun yivlər və çıxıntılar xüsusi maraq doğurur. Yeni qaya təbəqələrinin altındakı xətlərin yaşını və konsentrik quruluşunu nəzərə alaraq, onların Günəş sistemi yeni stabilləşməyə başlayanda baş vermiş toqquşmanın nəticəsi olduğu güman edilir.
"Yupiterin peykləri İo, Avropa, Qanimed və Kallistonun hamısının maraqlı fərdi xüsusiyyətləri var, lakin diqqətimi çəkən Qanimed üzərindəki bu yivlər oldu. Biz bilirik ki, bu xüsusiyyət təxminən 4 milyard il əvvəl asteroidin vurması nəticəsində əmələ gəlib. Ancaq biz bu təsirin nə qədər böyük olduğuna və peykə nə qədər təsir etdiyinə əmin deyildik", deyə Naoyuki Hirata bildirib.
Bir neçə il əvvəl Hirata və komandası zərbəyə səbəb olan meteoritin ölçüsünü və sürətini müəyyən etmək üçün bir sıra simulyasiyalar aparıblar. Komandanın işi nəticəsində asteroidin 150 kilometr diametrdə olduğu və peykin buzlu səthinə saniyədə 20 km sürətlə vurduğu müəyyən edilib.
66 milyon il əvvəl dinozavrların yox olmasına səbəb olan və Yerə dəyən qayanın diametrinin 10-15 kilometr olduğunu nəzərə alsaq, Qanimedlə toqquşan asteroidin həqiqətən də böyük olduğunu başa düşmək olar.
İki fərqli planet modelindən istifadə edilən sonrakı araşdırma toqquşmadan sonra peykdə səth materialının yenidən bölüşdürülməsinin ayın oxunu dəyişdirmək üçün kifayət edəcəyini göstərir.
Planetin yaranması əslində çox xaotik bir prosesdir. Günəş sisteminin tarixində toqquşmalar nəticəsində yırğalanan və ya yana dönən göy cisimləri demək olar ki, yoxdur.
Plutonun peyki Çaron kimi Qanimed də orbitində fırlanan Yupiterə gelgitlə bağlıdır və planetin kütləsi ilə öz kütləsi arasında güclü cazibə qüvvəsi ilə tormozlanır. Bu səbəbdən Yupiterdən baxan biri həmişə Qanumedin eyni üzünü görür.
Hiratanın modelləri nəhəng asteroidin peykin səthinə çırpılmasından cəmi bir minillik sonra, atılan qaya və buzun geri yağması kimi kütləsindəki incə dəyişikliklərin obyektin fırlanmasına və yeni mövqeyə kilidlənməsinə səbəb olduğuna dair güclü sübutlar təqdim edir.
Digər amillərin zamanla peykdə kütlə paylanmasına və beləliklə, qravitasiya təsirlərinə necə təsir göstərə biləcəyi ilə bağlı suallar var. Aşağıdakı maye okeanların yuxarıdakı qalın qabığa necə təsir edə biləcəyi ilə bağlı yeni mübahisələr var, çünki Qanimedin çox hissəsi hələ yüksək qətnamə ilə təsvir olunmayıb.
Yenə də bu qədim toqquşma Yupiterin peyklərinin formalaşması və Günəş sistemində material və enerjinin necə paylanmasının gələcək modelləri üçün bir model ola bilər.
Jalə
Demokrat.az
