Cəngəlliyin sanksiyalı dünyası və ya planetar qanunu — TƏHLİL

TƏHLİL 22 avq 2020, 10:57

Qarabağ məsələsinin həllində Azərbaycan rəhbərliyi, eləcə də ölkəmizin diplomatları müntəzəm olaraq dünya ictimaiyyətinə Ermənistan tərəfindən kobud şəkildə tapdalanan BMT Təhlükəsizlik Şurasının dörd qətnaməsini (822, 853, 874 və 884) xatırladır. Ermənistana təzyiq göstərə və onu bu sənədlərdə göstərilən tələbləri tanımağa məcbur edə bilən tərəflər, beynəlxalq statusa sahib olan ölkələr isə nədənsə susurlar.

 

Niyə?

 

Bunu başa düşmək üçün Azərbaycanın bu məsələdə dünya arbitri sayıla biləcək kimə etibar edəcəyini müəyyənləşdirmək lazımdır. Nəzəri olaraq, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri beynəlxalq hüquq sahəsindəki əsas sənədlərə aiddir. Hər halda bu belə nəzərə tutulub və əslində belə də olmalıdır. “Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri BMT orqanlarının rəyinin və ya iradəsinin rəsmi əksidir” deyilən ilk qeyri-müəyyənliklə təşkilatın rəsmi saytında (https://www.un.org/securitycouncil/ru/content/resolutions) rastlaşdırıq. Bu rəy yoxsa iradədir? Bunlar, hər-halda, fərqli məna daşıyan anlayışlardır. Rəy neytral xarakter daşıya bilər, iradənin təzahürü isə bəzi hallarda müəyyən mənada güc tətbiq etməyi, bəzi  təzyiq göstərməyi və ya bu təzyiqə müqavimət göstərməyi nəzərdə tutur.

 

Lakin indi söhbət Azərbaycan-Ermənistan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən və BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrindən getmir. Fakt budur ki, bu gün Azərbaycan vətəndaşlarının və bütün dünya ictimaiyyətinin yaşadığı vəziyyət beynəlxalq hüquq sisteminin özünün tamamilə deqradasiyasından başqa bir şey deyil.

 

Və bunun bariz nümunəsi bəzi ölkələrin və ya ayrı-ayrı birliklərin digər ölkələrə qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalardır. Və hər hansı bir dövlətin siyasəti başqasının öz siyasətini aparmağına mane olursa, asanlıqla sanksiya tətbiq etmək olar. Sanksiyalar məhdudiyyətlər və təzyiqlər üzərində qurulduğundan, təbii ki, bu təzyiqin təsirli olması üçün müəyyən gücə sahib olmaq lazımdır.
Bu cür sanksiyalara nümunələr göstərmək üçün uzağa getmək lazım deyil. ABŞ və Avropa İttifaqı tərəfindən Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalar ayrı bir söhbət mövzusudur və bu məqalənin formatına sığmaz. Əsas odur ki, sanksiyalar var, mütəmadi olaraq nəzərdən keçirilir və genişləndirilir, və hətta cavab sanksiya tədbirləri də tətbiq edilir. ABŞ-ın İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalar oxşar və daha da dərin tarixə malikdir.

 

Bu yaxınlarda isə sanksiyalar bəhanəsi ilə ABŞ tərəfindən Venesuelaya gedən İran tankerlərindən yanacağın müsadirə olundu. Üstəlik, ABŞ-da tankerləri fiziki olaraq müsadirə etmədiklərini, əksinə, gəmi sahiblərinə, kapitanlara və sığortaçılara qarşı sanksiya tətbiq etmək təhdidləri ilə yükləri “könüllü” təhvil verməyə məcbur etdiklərini deyirlər. Bəs Venesuelanın bununla nə əlaqəsi var? Xatırlayırsınızsa, Venesuelaya da ABŞ tərəfindən sanksiyalar tətbiq edilib və bu hekayə bu ölkənin prezidenti Nikolas Madura ilə, ABŞ-da və Avropada onun yerində görmək istədikləri adamla əlaqəlidir.

 

Burada “Şimal axını-2” boru kəmərinə qarşı sanksiyaları xatırlaya bilərik. Dünya mətbuatı ABŞ-ın bu addımlarını Rusiyaya qarşı sanksiyaların genişlənməsi kimi deyil, sırf boru kəmərinin çəkilməsinə qarşı atdığını qeyd edir. 

 

Və nəhayət, bu mövzuya Belarusa qarşı sanksiyalar daxildir. Bu hekayədə Aİ ölkələrinin dövlət və hökumət başçıları Belarusia qarşı sanksiyalar tətbiq edilməsinə çağırdılar və son prezident seçkilərinin nəticələrini qəbul etməkdən imtina etdilər.

 

Bütün bunlardan hansı nəticə çıxır? Çox sadə bir nəticə: bugünkü dünya güclü dövlətlərin nisbətən zəif olanlara qarşı sanksiyaları üzərində qurulub. Bu, gözlənilən nəticələrə gətirib çıxarırmı? Əlbəttə ki yox, çünki birtərəfli sanksiyalar rəsmi olaraq elan edilmiş məqsədə xidmət etmir, sadəcə onlardan istifadə edən ölkənin (və ya ölkələr qrupunun) maraqlarına çatmaq üçün siyasi təzyiq vasitəsidir. Əsas məqsəd konkret bir ölkənin hökumətini devirməkdir.


Bunun ən bariz nümunəsi Belarusa münasibətdə özünü biruzə verir, haradakı Avropa İttifaqının lider dövlətləri açıq bəyan edirlər ki, bu ölkənin prezidenti vəzifəsindən getməlidir. ABŞ tərəfindən eyni hədəf İrana, Venesuelaya, hətta Rusiyaya qarşı da qoyulmuşdu. 

 

Ancaq maraqlı olan başqa məsələdir. 

 

Hətta sanksiyaların özünün belə açıq neo-müstəmləkəçiliyin nümunəsi olduğunu və tamamilə qəbuledilməz olduğu barədə çox sadə bir həqiqəti bir kənara qoysaq, onlar da bir çox hallarda tamamilə əks nəticə verirlər. Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olunmur, amma biz qədim dövlətçilik ənənəsi olan ölkələrin məhv olmasına, şəhərlərin və mülki əhalinin ölümünə, insanların yoxsulluğa düçar olmasının şahid oluruq.

 

Ancaq nə qədər paradoksal olsa da deməliyik ki, sadalanan bu halların düzəldilməsi mümkündür, şəhərləri yenidən qurmaq və düzgün iqtisadi siyasətlə sanksiyaların təsiri minimuma endirilə bilər.

 

Belə ki, bütün bu hekayədəki dəhşətli məqam, sanksiyaların adi insanlara vurduğu zərbə deyil, dünya idarəçiliyinin mövcud modelinin sarsılması və demokratiya adlı bir konsepsiyanın nüfuzunun ləğv edilməsidir. Dünya konkret bir ölkəyə qarşı sanksiyaların qanunsuz, yolverilməz olduğunu və yalnız bəzi dövlətlərin dominant mövqedə dayanaraq digərlərini özünə tabe etdirmək məqsədini əsas götürməlidir. Nəticədə beynəlxalq hüquq qəsdən məhv edilir, beynəlxalq münasibətlər sistemi xaotik hala gəlir və dünyada cəngəllik qanunu qurulur.

 

Biz belə bir dünyada yaşamaq istəyirikmi? Təəssüf ki, biz məhz belə bir dünyada yaşayırıq. Bizi belə bir dünyaya fikrimizi soruşmadan güclü dövlətlər salıb. Bu gün sanksiyaların, birtərəfli məcburetmə tədbirlərinin BMT Nizamnaməsinə zidd olduğunu bildirən BMT İnsan Haqları Şurasının 2014-cü ildə qəbul edilmiş 27/21 saylı qətnaməsini az adam xatırlayır.

 

BMT Təhlükəsizlik Şurasının erməni tərəfinin kobud şəkildə tapdaladığı dörd qətnaməsi (822, 853, 874 və 884) məsələsinə qayıdaq. Beynəlxalq birliyin, dünya ölkələrinin öz aralarında sanksiya müharibəsi apardığı mövcud şəraitdə, onların bu vacib sənədləri xatırlayacağına ümid etməliyikmi? Ümid edə bilərik, amma bu qətnamələrə əsaslanacaqlarını gözləməyə dəyməz. Bu ölkələrin liderləri öz aralarında razılığa gələ bilmirsə, 10 milyon əhalisi olan və dünya ÜDM-də yüksək payı olmayan Azərbaycanı düşünəcəklərmi? Bu o deməkdir ki, onların bizi dinləməsi üçün müdafiə imkanlarımızı inkişaf etdirməyə davam etməli, həm siyasi, həm də iqtisadi cəhətdən güclü olmalıyıq. Bəlkə, o zaman Azərbaycan cəngəllik qanunları ilə yaşamaq istəyən digər dövlətləri beynəlxalq hüquqa daha hörmətlə yanaşmağa məcbur edə bilər? (oxu.az)

 

Demokrat.az

 

 

SEÇİLMİŞ XƏBƏRLƏR

DİGƏR XƏBƏRLƏR

XƏBƏR LENTİ
Top